Informatika va axborot texnologiyalari fanidan darsdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil etish metodikasi reja

Esda tuting. Izlayotgan ma‘lumotlar haqidagi saytlar bir necha sahifadan iborat bo’ladi. Buni sahifaning pastki qismidagi 1 · 2 3 4 5 … Dalee › » ko’rsatmadan bilish mumkin.

• 
  Ushbu saytlardan keraklisini tanlash orqali undagi ma‘lumotlarni ko’rib chiqish mumkin. Kerakli ma‘lumotni to’laligicha yoki qisman olish uchun avvalo ma‘lumotlar belgilanadi va sichqoncha o’ng tugmasini bosgan holda kontekstli menyudan «Kopirovat» buyrug’i tanlanib, so’ng Word dasturi ishga tushirilib uning ishchi sohasida yana kontekstli menyudan «Vstavit» buyrug’i tanlanadi. Natijada belgilangan matn nusxasi Word dasturida namoyon bo’ladi. Shu kabi bir necha saytdagi ma‘lumotlarni olish mumkin. Kerakli ma‘lumotlarni olishda albatta sayt nomi bilan birgalikda olish zarur. Buning uchun saytni tanlash natijasida hosil bo’lgan ma‘lumot yuqori qismida «Adres» bo’limidagi sayt nomi nusxasini olish va olingan ma‘lumotning yuqori qismiga joylashtirish kerak. Shu bilan birga xotiraga saqlashni unutmang.
  
• 
  Agar Sizga qidirilishi lozim bo’lgan ma‘lumot sayt nomi oldindan ma‘lum bo’lsa uni qidirish uchun Internet Explorer dasturining «Adres» bo’limiga sayt nomini kiritish kifoya.
  

Hozirda elektron pochta orqali ma‘lumotlar yuborish va Sizning elektron manzilingizga yuborilgan ma‘lumotlar bilan tanishish muhim hisoblanadi. Shu sababli elektron pochta ochish va undan foydalanish haqidagi bilimlarni egallash uchun mail.ru dan foylanib elektron pochta bilan ishlash haqida ko’rsatmalar ketma-ketligi bilan tanishtiramiz.

• 
  Mail.uz qidiruv tizimi oynasidan «Registratsiya v pochte» ko’rsatmasi ustida sichqoncha tugmasini bosing. Natijada elektron pochta ochish oynasi hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan oynadagi so’rovnomalarni mos ma‘lumotlar bilan to’ldiring:
  

• 
  Email bo’limiga Siz o’zingizga ochmoqchi bo’lgan elektron pochtangiz nomi (nom lotin harflaridan iborat bo’lib 16 ta belgidan oshmasligi lozim);
  
• 
  @ (kuchukcha) belgisidan so’ng domen nomi 4 xil ko’rinishda bo’lishi mumkin(mail.ru, bk.ru, inbox.ru, list.ru);
  
• 
  «Parol» bo’limiga o’z parolingizni kiriting va uni tasdiqlash uchun «Povtorite parol» bo’limiga qayta shu parolni kiriting;
  
• 
  «Vыberite vopros» bo’limidan birortasini tanlang;
  
• 
  «Otvet na vopros» bo’limiga mos javobni kiriting. Masalan, Siz «Vыberite vopros» bo’limidan «Vashe lyubimoe blyuda» so’rovnomasini tanlagan bo’lsangiz, «Otvet na vopros» bo’limiga o’zingiz yaxshi ko’rgan taom nomini kiritishingiz zarur;
  
• 
  Ismingiz, familiyangiz, tug’ilgan kun, oy va yilingizni kiriting va jinsingizni belgilab, «Vasha strana» bo’limidan «Uzbekistan» ni tanlang;
  
• 
  «Chislo na kartinke» bo’limiga «Zaщita ot avtomaticheskix registratsiy» bo’limida ko’rsatilgan raqamlarni kiriting va «Zaregistrirovat pochtovыy yaщik» ko’rsatmasi ustida sichqoncha tugmasini bosing. Natijada Sizga elektron pochta ochilganligi haqidagi xabar chiqadi.
  

• 
  Kelgan xat mazmuni bilan tanishish uchun «Vxodyaщie» ko’rsatmasi ustida sichqoncha tugmasi bosiladi. Natijada xat kimdan qanday mazmunda kelganligi haqida habar beruvchi oyna hosil bo’ladi.
  
• 
  Birinchi bor elektron pochta ochilganda administratsiya bo’limidan avtomatik tarzda Sizning pochtangizga xat kelib tushadi. Ko’rinib turibdiki, o’qilmagan xat o’qilgan xatlarga nisbatan qalin shriftda bo’ladi. Xatni o’qish uchun «Avtor» ustunidagi xatlar adresi ustida sichqoncha tugmasi bosiladi. Natijada xatning mazmuni bilan tanishishga musharraf bo’lasiz.
  
• 
  O’z pochtangizdan ixtiyoriy vaqtda foydalanish uchun avvalo qaysi qidiruv tizimida elektron pochta ochgan bo’lsangiz o’sha qidiruv tizimiga kirasiz.
  
• 
  Hosil bo’lgan qidiruv tizimi oynasidagi «Imya» bo’limi ko’rsatmasiga elektron pochtangiz nomi, «Parol» bo’limiga o’z parolingiz kiritiladi va «Voyti» bo’limi ustida sichqoncha tugmasi bosiladi. Natijada yuqoridagi kabi Sizning pochtangizga kelgan xatlar soni va ulardan nechtasi yangi xatlar ekanligi haqida xabarnoma beriladi.
  
• 
  Agar bir nechta xat kelgan bo’lsa, ularni navbatma-navbat o’qish kerak bo’lsa, xar bir xat mazmuni bilan tanishgandan so’ng «Vxodyaщie» bo’limini tanlash va yuqoridagi kabi keyingi xat mazmuni bilan tanishish mumkin. Shuningdek, kelgan xatlarga bir vaqtning o’zida javob yo’llash kerak bo’lsa xat mazmuni pastki qismidagi «Otvet» bo’limining belgilangan sohasi ustida sichqoncha tugmasi bosiladi va xat mazmuni kiritish oynasiga kerakli mazmun kiritiladi. Bunda kelgan xat mazmunidan foydalanish zarur bo’lsa, uning nusxasini olish uchun oynaning o’ng tomonidagi «Sitirovat pismo» bo’limini tanlash yoki yuqoridagi kabi matnni belgilab nusxasini olish mumkin.
  
• 
  Biror elektron manzilga xat jo’natish kerak bo’lsa, shu oynaning o’zida «Napisat pismo» bo’limini tanlash va hosil bo’lgan muloqot oynasidagi so’rovnomalarni mos ma‘lumotlar bilan to’ldirish kifoya. Bunda kimga xat yo’llamoqchi bo’lsangiz «Komu» bo’limida uning elektron manzilini kiritishda xatolikka yo’l ko’ymasligingiz kerak. Xat mazmuni bilan birga oldindan tayyorlagan ma‘lumotlaringizning elektron versiyasini(faylini) ham yuborishingiz mumkin.
  
• 
  Kerakli faylni yuborish tartibi:
  

• 
  «Faylы» bo’limidagi «Obzor» bo’limi bosiladi;
  
• 
  hosil bo’lgan «Vыbor fayla» oynasidan faylingiz turgan disk yoki papka tanlanib, undan yuborish kerak bo’lgan fayl tanlanadi va «Otkrыt» tugmasi ustida sichqoncha tugmasi bosiladi;
  
• 
  so’ng «Fayli» bo’limidan «Prikrepit» ko’rsatmasi tanlanadi;
  
• 
  natijada tanlangan fayl atributlari(qaysi joyda joylashgani, hajmi) haqidagi ma‘lumotlar namoyon bo’ladi va oynaning pastki qismidagi «Otpravit» tugmasi bosiladi;
  
• 
  bir oz vaqtdan so’ng Sizning xatingiz hech qanday muammolarsiz muvaffaqiyatli yuborilganligi haqida xabar ma‘lum bo’ladi.
  

Ushbu topshiriq bo’yicha metodik ko’rsatmadan foydalanish natijasida o’quvchilar internetda ishlay olish, kerakli axborotni izlash va uni olish, shuningdek elektron pochta bilan ishlash kabi bilimlarni egallashdan tashqari «Informatika‖ va ―Axborot texnologiyalari» fanlaridan berilgan mustaqil ta‘lim mashg’ulotlarini internetdan izlash va uni olishga erishadi. Bu esa o’quvchilarni mustaqil ishlashga, fanga oid o’quv materiallarini izlashga, o’z ustida ishlashga, mustaqil fikr yuritishga undaydi. O’quvchilar mustaqil bajarishi uchun tayyorlangan bu kabi amaliy topshiriqlar bo’yicha metodik ishlanmalar va ko’rsatmalar oldindan talabalarga tarqatilsa va ularning mustaqil ishlashlari uchun topshiriqlar berib borilsa, ularning fanni o’zlashtirishi yanada yuqori natijalarga olib keladi.

Kompyuterning paydo bo’lishi informatika bo’yicha darsdan tashqari mashg’ulotlarga keng imkoniyat ochadi, o’quvchilar qobiliyatlarini rivojlantirishga imkon beradi va quyidagi maqsadlarni o’z oldiga qo’yadi:

• 
  hayotiy va mehnat faoliyatiga tayyorlash;
  
• 
  aniq ilmiy sohada faoliyat va fikrlashning asosiy uslublarini o’zlashtirish.
  

«Informatika» fani bo’yicha darsdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil etishda, ularning foydali shakllarini va uslublarini ishlab chiqish uchun, darslarning mazmunini aniqlash uchun ba‘zi bir umumiy talablar mavjud. Birinchidan, darsdan tashqari mashg’ulotlar mazmuni «Informatika» fanini asosiy maqsadiga va o’quvchilarni har tomonlama rivojlantirish va tarbiyalashga belgilanishi kerak. Ikkinchidan, informatika bo’yicha darsdan tashqari mashg’ulotlar mazmuni o’quvchilarga kiziqarli bo’lishi kerak. Buning uchun biz tarixiy materialdan foydalanish tavsiya etamiz.

Tarixiy material yaxshi esda qoladi; informatika rivojlanish tarixi asosiy fikr va uslublarining shakllanishiga xizmat qiladi.

Fan tarixi uning harakatlanuvchi kuchini ko’rishga, insonning ilmiy ongi va amaliy faoliyatining o’zaro bog’liqligini kuzatishga imkon beradi. Bu o’quvchilarning diallektikmaterialistik dunyoqarashi va ilmiy fikrlashining shakllanishiga yordam beradi.

Informatika fanidan darsdan tashqari mashg’ulotlarida tarixiy materiallardan foydalanishning bir necha turlarini keltiramiz.

1. 
   Informatika tarixiga epizodik ekskursiya: birinchi uslublar, tarixiy vazifalar va ularni EHM yordamida yechish uslublari.
   
2. 
   Informatika va kibernetika sohasidagi taniqli olimlarning hayoti va ijodini ko’rib chiqish (V.Qobulov, M.Kamilov, U.Yuldashev, M.Aripov, Yershov A.P, Lebedev S.A., Jitomirskiy V.G va boshqalar).
   
3. 
   Aniq davrda olingan natijalarni ko’rib chiqish (yangi turdagi kompyuterning paydo bo’lishi, yangi dasturiy atamaning paydo bo’lishi va boshqalar).
   
4. 
   Informatika, kibernetika va dasturlash haqida fikrlar hamda informatika va dasturlash sohasidagi buyuk olimlar fikri.
   
5. 
   Hisoblash texnikasining virtual muzeylarini o’quv jarayonida qo’llash.
   

O’quvchilarda vatanparvarlik xissini shakllantirish uchun qadimgi Sharq buyuk olimlarining ilmiy natijalari bilan tanishtirish kerak (al Xorazmiy, al Beruniy). O’zbekistonda kibernetikaning rivojlanishini bolalar qiziqib eshitadilar.

«Informatika» fani bo’yicha darsdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil etishning asosiy tamoyillaridan biri bu ijodiy vazifalarni EHMda yechish, loyihalashtirish, konstruktorlash va modellashtirish. Bunday vazifalarni dasturlash tilida yechish o’quvchilarda mustaqil ishlash malakasini oshiradi.

«Informatika» fani bo’yicha darsdan tashqari mashg’ulotlar tashkil qilish uchun bir necha mavzularni misol sifatida keltiramiz.