Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

Tayanch  iboralar:  Internet,  Elektron  pochta,  multimedia    elektron    darsliklar,  On-layn 
darsliklar, Audio va video darsliklar, Video va audio konferentsiyalar, Internet masofaviy ta‗lim 
portali 
 Adabiyotlar: 4, 5, 6, 9, 19, 25, 28, 29, 40 
 
Masofaviy ta„lim haqida 
Masofadan o‘qitishga o‘tgan asrlardayoq, poydevor qo‘yilgan. Hozirgi davrga kelib, 
telekommunikativ texnologiyalar vositasida masofadan o‘qitishning keskin sur‗atlarda 
rivojlanishi sirtqi ta‗limning bir shakli sifatida alohida e‗tiborga molikdir. 
Masofadan o‘qitish metodlari shakllanayotgan va rivojlanayotgan hozirgi bosqichni bu soha 
bo‘yicha tajriba to‘plash davri deb nomlash mumkin. Masofadan o‘qitish kurslarini tashqil etgan 
va turli sohalar bo‘yicha ta‗lim berishni yo‘lga qo‘ygan pedagoglar jamoasi bu kurslarda 
mashg‘ulotlar olib borish bo‘yicha tajriba orttirmoqdalar. Ta‗limni yanada samaraliroq yo‘llarini 
izlamoqdalar. Pedagoglarning bu yo‘nalish bo‘yicha izlanishlari masofadan o‘qitishni yangidan 
tashqil etuvchi turli soha mutaxassislari uchun foydali bo‘lishi va kelajakda yaxshi samara 
berishi mumkin. 
Ma‗lumki, masofadan o‘qitish ochiq ta‗lim jarayoniga asoslangan bo‘lib (mashg‘ulot joyining, 
vaqti va ta‗lim shaklining erkinligining ta‗limlanganligi), kompyuter vositasida ta‗lim dasturlari, 
zamonaviy axborot texnologiyalarining qo‘llanilishi va yuqori malakali mutaxassislar 
tayyorlashni talab darajasida malaka oshirishning tashqil etilishi pedagoglardan yuksak darajada 
bilim va mahorotni talab etadi.  
Shu sababli ham masofadan o‘qitish metodikasining istiqboli zamonaviy axborot va 
telekommunikativ texnologiyalar va ilmiy-texnikaviy hamda o‘quv-metodik axborotlarni ta‗lim 
jarayonida qo‘llanilishiga bevosita bog‘liqdir. Ular masofadan o‘qitish metodlarining kengayishi, 
aholining ma‗lum qismi uchun ta‗limning sifatli holda yetkazilishi darajasining o‘sishi, 
harakatlari chegaralangan insonlarga ta‗lim berish, kunduzgi ta‗lim tizimidan foydalana 
olmaydigan shaxslar uchun qulay ta‗lim tizimi yaratishga mo‘ljallanmog‘i lozim. 
Masofadan o‘qitishni amalga oshirish uchun aniq tanlangan va o‘zaro ta‗sirda bo‘lgan, bir-biriga 
muvofiq quyidagi uch omillar bo‘lishi zarur: 
 
1. 
O‘quv va metodik adabiyotlar 

---

82 
 
2. Nazariy tizim 
3. Tashqiliy shakllar 
Masofadan o‘qitish tizimi an‗anaviy ta‗lim tizimi shakllariga nisbatan o‘quv kurslarining 
qulayligini, doimiy ravishda ta‗lim sifatini ko‘tarib borilishi, masofadan o‘qitish metodlarining 
qo‘llanilish sohalarining kengayishi, mustaqil ta‗lim hajmining kattaligi, o‘quv-metodik ta‗minot 
shakllarining turli-tumanligi masofadan o‘qitish jarayonining samaradorligini keskin sur‗atda oshirib, 
ta‗lim oluvchining qaysi joydaligidan qat‗iy nazar katta ahamiyatga molik bo‘ladi. Boshqa tomondan 
masofadan o‘qitish tizimining qulayligi tufayli o‘quv, auditoriya, o‘quv-metodik qo‘llanma va 
elektron kutubxonalardan foydalanish, zamonaviy hisoblash texnikasi, global va lokal kompyuter 
tarmoqlarini qo‘llash tyunerni tayyorlash, ma‗muriy bo‘linmalarning xodimlarini tayyorlash va 
moliyaviy ta‗minot kabi muammolar ham o‘z yechimini topdi. 
Masofadan o‘qitish tizimidan foydalanishida o‘tgan yillarda orttirilgan jaxon tajribasi 
ma‗lumotlarini taqqoslash, tahlil etish vositasida masofadan o‘qitish metodlarining alohida ahamiyat-
jihatlarini ajratib olishga imkon yaratib, quyidagi ta‗lim metodlari belgilab berildi: 

 
fundamental ta‗limning sifatini ko‘tarish; 

 
axborot va telekommunikativ texnologiyalarni qo‘llanib amalga oshiriladigan ommaviy ta‗lim 
metodlarining o‘sishi; 

  insonlarda ijodiy tafakkurning rivojlanishi va shaxslarning shakllanishi; 

  olamning yaxlit manzarasini shakllanishida fundamental tabiat qonunlarini va ijtimoiy qonunlarni 
o‘rganish. 
Insonning  o‘z-o‘zini  anglab  borishida  ta‗lim  tizimi  islohotlari  va  unda  haqiqatdan  ham  o‘quv 
jarayoni  markaziy  o‘rinni  egallashi  kabi  masalalardir.  Bunda  ta‗lim  oluvchidan  mustaqillik, 
tashqilotchilik  hamda  mas‗uliyatlilik  talab  etiladi.Universitetdagi  an‗anaviy  ta‗limda  talaba  unga 
o‘qituvchi bergan topshiriqlarnigina bajaradi (masalan, yangi mavzuni tinglaydi, uy vazifalarini bajaradi). 
Bunday ta‗lim jarayonida o‘qituvchining o‘zi faol buladi. U mashg‘ulotning qanday olib borilishi, o‘quv 
matereali  va  topshiriqlarni,  savollarni  tayyorlaydi  talabalarning  murakkab  vaziyatdan  chiqib  ketishiga 
yo‘llanma beradi. Dars jaraenida qulay muhit yaratishga harakat qiladi. 
Masofadan  o‘qitish  an‗anaviy  ta‗lim  tizimini  har  qanday  insonni  o‘qita  olishi,  har  qanday 
vaziyatlarda va uning o‘zi istagan vaqtda muloqot bo‘lishi jihati bilan ham yanada to‘ldiradi. Masofadan 
o‘qitish tizimining taraqqiyoti quyidagilarga bog‘liq: 
Qulay  sharoit  -  ta‗limning  muntazamliligi,  eng  zamonaviy  o‘quv  vositalaridan  foydalanishi, 
ta‗limning kutilayotgan darajasiga intilishi. 
Modullik  -  Har  bir  alohida  fanning,  turli  o‘quv  dasturlari  asosida  shakllananishidan  qat‗iy  nazar 
umumiy  yaxlitlikning  tashqil  etilishi.  Bu  o‘quvchilarning  ta‗limiy  ehtiyojlarini  individual  yeki  guruhiy 
ravishda yondoshgan holda amalga oshirishni ta‗minlaydi. 
Masofadan o‘qitishda o‘qituvchi pedagogning yangi, muhim vazifalari bo‘lib, talabaning mustaqil 
ta‗lim  olishida  ilmiy-metodik  yordam  ko‘rsatish,  shaxsiy  o‘qituvchi-maslahatchi  rolini  bajarishi 
hisoblanadi. 
Jahon  tajribasining  bu  sohadagi  tahlili  masofadan  o‘qitish  tizimining  iqtisodiy  samaradorligi 
an‗anaviy ta‗lim shaklidan 50 foiz yuqori ekanligini ko‘rsatmoqda.  
 

---

83