Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

t a r q o q   m o d e l l a r  
Bunday  modellarda  jarayon  ko‘rsatkichlari  fazoviy  o‘lchovlar  bo‘yicha  o‘rnatiladi.  Natijada 
model ko‘rsatkichlari faqat vaqtga bog‘liq bo‘ladi. Bu jihatdan parametrlari to‘plangan modellar fazoviy 
o‘lchovga  bog‘liq  bo‘lmagan  nostatsionar  modellarga  o‘xshashdir.  Modellar  chiziqli  va  chiziqli 
bo‘lmagan  algebraik,  chiziqsiz  tenglamalar,  vaqt  bo‘yicha  hosilalar  qatnashuvchi  oddiy  differentsial 
tenglamalar yoki shunday tenglamalar tizimsi kabi tenglamalar bilan ifodalanadi. 
Bunday  modellarda  umuman  olganda  qaralayotgan  jarayon  ko‘rsatkichlari  ham  vaqtga,  ham 
fazoviy  o‘lchovlarga  bog‘liq  bo‘ladi.  Modellar  asosan  xususiy  hosilali  differentsial  tenglamalar 
yordamida ifodalanadi. Xususiy holda, modellar vaqtga bog‘liq bo‘lsa, ular statsionar modellar bilan bir 
xil  bo‘ladi.  Lekin,  parametrlari  tarqoq  modellarning  mazkur  guruhga  kiritilishida  ularda  qatnashuvchi 
ko‘rsatkichlarning  fazoviy  o‘lchovlarga  bog‘liqligi  belgilovchi  omil  bo‘lgan  bo‘lsa,  statsionar 
modellarning alohida guruhga birlashtirilishida asosiy omil – ulardagi ko‘rsatkichlarining vaqtga bog‘liq 
emasligidir.  

---

96 
 
Yuqorida  keltirilgan  tavsif  ma‗lum  darajada  shartlidir.  Matematik  modellarning  boshqa 
ko‘rinishdagi  tavsiflari  ham  berilishi  mumkin.  Masalan,  ularni  chiziqli  va  chiziqli  bo‘lmagan,  bir 
o‘lchamli va ko‘p o‘lchamli kabi guruhlarga ajratish mumkin. 
SHuni ham ta‗kidlash lozimki, har doim ham qo‘yilgan masalaning matematik modelini yaratib 
bo‘lavermaydi.