Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

 
52-rasm ALT tizim ostlari. 
 
 Loyihalashning avtomatlashtirilgan tizimi. Ularning turlari va 
modellari. 
САПР  klassifikasiyasi  ilovalari,  maqsadi,  ko‘lami,  ALT  yadrosi  baza 
tizimostining  xarakteri  kabi  bir  qator  belgilari  orqali  amalga  oshiriladi.  Quyida 
ilovalari  bo‘yicha  ko‘proq  ishonchli  va  keng  qo‘llaniluvchi  ALT  guruhlari 
keltirilgan: 
1.  Mashinasozlik  sohasida  qo‘llaniladigan  ALT.  Uni  ko‘pincha  ALT 
mashinasozlik bo‘yicha yoki  MCAD (Mechanical CAD) tizimi deb ataladi.  
2. Radioelektronika uchun ALT. Uning nomlari — ECAD (Elektron ic CAD) yoki 
EDA (Elektron ic Design Automation) tizimlar. 
3. Arxitektura va qurulish sohalaridagi ALT. 
Belgilangan maqsad bo‘yicha loyihalashni turli jihatlarini ta‘minlovchi ALT 
yoki ALT tizimostlari ajratiladi. Shunday qilib MCAD tarkibida CAE/CAD/CAM 
tizimlar paydo bo‘ladi: 
1)  Funksional  loyihalovchi  ALT,  boshqacha  aytganda  ALT-F  yoki  САЕ 
(Computer Aided Engineering) tizimlari; 
2)  Umumiy  mashinasozlikning  konstruktorlik    SAR  —  ALT-К,  u  ko‘pincha  
СAD-tizim deb ataladi; 
3) Umumiy mashinasozlikning texnologik  САПРi — САПР, boshqacha qilib 
aytganda  ishlab  chiqarishni  texnologik  tayyorlashni  avtomatlashtirilgan  tizimlari 
yoki САМ (Computer Aided Manufacturing) tizimlari. 
Qo‘llanilish ko‘lami bo‘yicha ALTning alohida dasturiy-uslubiy komplekslari 
mavjud.    Masalan,  so‘nggi  elementlar  usuli  bilan  mos  ravishda  mexanik 
buyumlarning  chidamlilik  tahlili  kompleksi  yoki  elektron  sxemalar  tahlili 
kompleksi, dasturiy(software) va texnik(hardware) ta‘minotning noyob arxitektura 
tizimlari kompleksi. 
Baza tizimosti xarakteri bo‘yicha ALTning quyidagi ko‘rinishlari mavjud: 
1. Mashina grafikasi va geometrik modellashtirish  подсистемыsi bazasidagi 
ALT.  Bu  ALT  konstruktorlash  loyihalashning  asosiy  prosedurasi  hisoblangan 

---

123 
 
ilovalarga  yo‘naltirilgandir.  Konstruktorlash  jarayoni  bu  fazoviy  forma  va 
ob‘tektlarni  o‘zaro  joylanishini  aniqlashdir.  Shuning  uchun  bu  guruhga  
mashinasozlik sohasidagi ALTning  ko‘pgina grafik yadrolari kiradi.  
2.  MMBT  bazasidagi  ALT.  Ular  qiyin  bo‘lmagan  matamatik  hisoblashlar 
orqali  ko‘p  miqdordagi  kattaliklarni  qayta  ishlovchi  ilovalarga  mo‘ljallangan. 
Bunday  ALT  iqtisodiy-texnik  ilovalarda  ko‘proq  uchraydi.  Masalan,  biznes  –
rejalarni  loyihalashda.  Umuman  bular  mustaqil  ishlatiluvchi  dasturi-uslibiy 
komplekslardir.  Bularga  masalan,  ishlab  chiqarish  jarayonini  imitasion 
modellashtirish, 
oxirgi 
elementlar 
usuli 
bilan 
chidamlilikni 
hisoblash, 
avtomatlashtirilgan bosgqaruv tizimini sintez va analiz qilish komplekslari kiradi. 
Ko‘pincha  bunday  ALT  CAE  tizimiga  kiradi.  Unga  VHDL  bazasida  yaratilgan 
mantiqiy loyihalash dasturlari, MathCAD matematik paketi misol bo‘ladi.      
3.  Kompleks  (integrallashgan)  ALT-avvalgi  turdagi  подсистемlarni 
birlashmasidan 
tashki 
topgan. 
Kompleks 
ALTga 
mashibasozlikdagi 
CAE/CAD/CAM-tizimlari  yoki  ALT  BIS  kiradi.  ALT  BIS  MBBT  va  prinsipial, 
mantiqiy  va  funksional  sxemalar,  kristallar  topologiyasi,  mahsulotni  yaroqliligini 
tekshirish  testlari  komponentalarini  loyihalash    tizimostlaridan  tashkil  topgan. 
Bunday  murakkab  tisimlarni  boshqarish  uchun  ixtisoslashtirilgan  tizimli  muhitlar 
ishlatiladi.