«informatika va axborot teхnologiyalar» fanidan ma‟ruza matn

 

Ma‟lumotlarni  asosiy o„lchov  birligi. 

Bitta  simvolni kodlashga bir bayt  ishlatilgani 

uchun,  asosiy  o‗lchov  birligi  bayt  hisoblanadi.  Unga  nisbatan    kattaroq  o‗lchov  birligi  -

kilobayt((Kbayt).Undan  yuqoriroq  o‗lchov  birliklarini  kiritish  uchun    мега-,  гига-,  теrа-  peta-, 

eksa-,zeta-,yotta-, qo‗shimchalar bayt so‗zini oldiga yoziladi. 

 

 

 

 

  

Ma'lumotlarning  failli strukturasi 

Axborotlarni kompyuter xotirasida faillar  ko‘rinishida saqlanadi. 

Fayl - bu  o„z  nomiga  

ega  bo„lgan baytlar ketma -ketligi

. Boshqacha qilib aytganda, kompyuterning tashqi axborot 

tashuvchilari  (HDD,  disketa,  CD,  DVD)  da  ixtiyoriy  uzunlikdagi  baytlardan  iborat  bo‗lgan  va 

nomlangan axborot yozuvi 

fayl

 deb yuritiladi.  

Qisqa  qilib  aytganda,  kompyuterning  tashqi  xotirasidagi  barcha  axborotlar:  hujjatlarning 

matnlari,  rasmlar  (grafik  axborot),  tovushli  axborot,  dastur  kodlari  va  h.k.  fayl  ko‗rini-shida 

saqlanadi. Har bir fayl o‗zining nomiga ega bo‗lib, u ikki qismdan iborat bo‗ladi: asosiy qism va 

kengaytma.  Asosiy  qismini  yozishda  256  tagacha  belgidan  foydalanish  mumkin  bo‗lib, 

kengaytmasi asosiy qismdan nuqta yordamida ajratiladi hamda faylning tipini yoki u  yaratilgan 

muhitni  (ilovani)  aniqlab  beradi  va  ko‗pi  bilan  uchtagacha  belgi  yordamida  yoziladi.  Masalan, 

HAT23.txt  va  alfa54.doc  fayllari  matn  ko‗rinishidagi  fayllar  bo‗lsa  LOLA.JPG  fayli  rasmli 

(grafik) faylni bildiradi, OVOZ.AVI nom bilan tovushli axborot faylini nomlash mumkin. Word 

matn muharririning fayllari .DOC, Excel elektron jadvalida yaratilgan fayllar .XLS, Paint grafik 

dasturi-ning  fayllari  .BMP,  Power  Point  prezentatsiya  dasturida  yaratil-gan  fayllar  .PPT, 

kompyuter  ishini  boshqaruvchi  tizimli  fayllar  .COM,  .EXE,  .BAT,  .SYS  kengaytmaga  ega 

bo‗ladi  va  h.k.  Faylning  nomining  asosiy  qismi  va  kengaytmasini  yozishda  lotin  va  kirill 

alifbosining katta va kichik  harflari,    raqamlar hamda quyidagi  maxsus  belgilardan foydalanish 

mumkin:  _ $ # @ ! ( ) { }  & % ^. Masalan, Misol(12).xls, Balans4.doc, rasm5.bmp, slaid.PPT, 

sommand.com, avto.exe va h.k.  

O‗zining vazifasi, ishlatilishi, vaqti, turi va boshqa belgilari bo‗yicha bir nechta fayllar bitta 

jild  (papka)ga  birlashtirilishi  mumkin.  O‗z  navbatida  fayllar  saqlanadigan  jildlar  ham  nomlab 

qo‗yiladi. Bitta jildda bir nechta turli tipdagi fayllar bo‗lishi mumkinligi uchun fayllardan farqli 

o‗laroq ularning nomida kengaytma bo‗lmaydi.  Yuqorida aytilganidek, fayl va jildlar disklarda 

bayt

Гbayt

Тbayt

bayt

Мbayt

Гbayt

bayt

Кbayt

Мbayt

bayt

bayt

Kbayt

40

30

20

10

2

1024

1

2

1024

1

2

1024

1

2

1024

1

















bayt

Tbayt

Pbayt

50

2

1024

1





---

saqlanadi. Har bir jild o‗z navbatida fayllar bilan birga o‗z ichida boshqa  jildlarni ham saqlashi 

mumkin.  Bunday  tuzilma  qisqa  qilib  aytganda,