Informatika va at

9.3 Kriptoanalitik xujumlar
Kriptografiya o’z oldiga yashirin ma’lumotlarni bilmokchi bulgan begona kishilardan ma’lumotlarni yashirishni maksad kilib ko’yadi. Bunday kishilarni kriptograflar yomon maksadni kuzlovchi kishilar, dushmanlar yoki axborotlarni o’g’irlovchilar deb ataydi. SHuning uchun ular xoxlagan ma’lumotni qo’lga kiritishga intilishi mumkin.

SHifrlangan matnni ochish kriptotaxlil deb ataladi. Muvaffakiyatli kriptotaxlilchi tadkikod jaraenida na fakat ochik matn, balki kalitni xam aniklash mumkin. Agar dushman kalitni kriptotaxlil yordamida emas, balki boshka biror usul yordamida aniklasa u xolda kalit obrusizlantirilgan deb xisoblanadi.

Kriptotaxlilchi kriptotizimning kuchsiz joylarini izlash yoki yopik kalitni aniklash va boshka shunga uxshash usullarni ko’llash bilan shugullanadi. Kriptoanaliz kilishga xarakat kilinishi xujum deb ataladi. Muvaffakiyatli kriptoanalitik xujum sindirish yoki ochish deb ataladi.

Zamonaviy kriptologiyada shifrning ishonchliligi fakat foydalanayotgan kalitning maxfiyligi bilan aniklanadi deb xisoblash kabul kilingan. Gollandiyalik kriptotaxlilchi A.Kerkxof (1835-1903) tomonidan aytilgan nazariyaga asosan butun shifrlash mexanizmi, kalitni xisobga olmaganda dushmanga ma’lum deb faraz kilinadi. Kerkxof koidasi shifrlash algoritmining ishonchligini aniklashda yaxshi imkoniyat yaratib beradi.

Xozirgacha 4 xil kriptoanalitik xujum ma’lum

1. 
   Fakat shifr matnni bilgan xoldagi xujum. Kriptotaxlilchi ixtiyorida bir nechta ma’lumot bulib, ularning barchasi birta shifrlash algoritmi yerdamida shifrlangan bulishi kerak. Kriptotaxlilchining vazifasi kuprok kulga olingan ma’lumotlar asosida ochik matnni aniklashdan iborat. U xatto kalitni xam topishi mumkin.
   
2. 
   Ochik matnni bilgan xoldagi xujum. Kriptotaxlilchiga nafakat shifrlangan matnlar ma’lum, balki ularning ochik matnini xam biladi. Bulardan foydalanib kriptoanalitik shifrlash kalitini aniklashga xarakat kiladi.
   
3. 
   Tanlangan ochik matn asosida xujumga o’tish. Bunda kriptotaxlilchiga bir kancha ma’lumotlarning ochish matni va shifr matni ma’lum bo’lib ularning tarkibini xam O’rin almashtirish shifrlari aniklab olishi mumkin. Asosiy vazifa kalitni topishdan iborat .
   
4. 
   Tanlangan matn asosida adaptiv xujum. Bu xujum 3-turdagi xujumning bir turi bulib, bunda kriptotaxlilchi fakatgina yuborilayotgan shifrlangan ma’lumotlar ochik matnini tiklamasdan, shifrlash natijalariga karab o’z tanlovini o’zgartirishi mumkin.