Informatika va at

9.4. SHifrlash usullari

Ma’lumotlarni shifrlash kompyuterlar ixtiro kilinmasdan ancha oldin paydo bulgan. Kupchilik keng tarkalgan kriptografik algoritmlar bir xarfni boshka xarf bilan almashtirish yoki xarflar ketma-ketligini o’zgartirish orkali bajarilgan. Kuyida bir kancha shifrlash algoritmlari keltirilgan.

Almashtirish shifrlari.

Bu usul bilan shifrlashda shifrlanayotgan ochik matndagi xar bir xarf shifrlangan matndagi kandaydir simvol bilan almashtiriladi. Ma’lumotni kabul kiluvchi uni teskarisiga joyiga kayta kuyish orkali ochadi.

Bu usul yordamida shifrlashtirishda ochik matndagi xarflar boshkasi bilan almashtirilmaydi, balki ularning o’rinlari almashtiriladi. Masalan, oddiy ustunlar bo’yicha o’rinlashtirishda dastlabki ochik matn katorlar buyicha maxsus ustunlarga yozib chikiladi. SHifr matn xarflarni ustunlar bo’ylab o’kish orkali xosil kilinadi. Kayta ochish xam xuddi shunday xosil kilinadi. SHifr matn ustunlarlar buyicha yozib chikiladi. Ochik matn gorizontal buyicha o’kish orkali xosil kilinadi.
Rotor mashinalar

20-yillarda shifrlash va uni ochish jarayonini avtomatlashtirish maksadida turli xil mexanik mashinalar ishlab chikilgan edi. Ularning ko’pchiligi ochik matnni kiritish uchun klaviaturadan va rotorlar tuplamidan iborat bo’lib , bu rotorlar xarflarni boshka xarflar bilan almashtirish vazifasini bajaradi.

Eng ko’p mashxur bo’lgan rotor mashinalardan biri nemislarning "Enigma" nomli mashinasi bulib, undan Germaniya Ikkinchi jaxon urushida o’z axborotlarini shifrlashda foydalangan.
Modul 2 kushish amali

Bu amal S dasturlash tilida ^ belgisi bilan , matematikada esa + belgisi bilan belgilanadi va bitlar ustida kuyidagi standart mantikiy amalni bajaradi:

0+0=0

0+1=1

1+0=1

1+1=0

Modul 2 amali yordamida ochik matnni shifrlashtirish mumkin. Buning uchun ochik matnning xar-bir biti kalitning xar bir biti bilan modul 2 konuniga asosan ko’shiladi. Natijada shifr matni xosil buladi. Kayta ochish uchun esa yana shunday konun asosida shifr matni va kalit ko’shiladi. Natijada ochik matn xosil buladi. Bu shifrlashtirish usuli simmetrik shifrlashtirish xisoblanadi.