Informatika” faniga kirish. Ajratilgan vaqt-2soat. Maqsad

Demak har qanday sonlar 0 va 1 ning termalaridan (kombinatsiya) iborat bo’ladi. Shuning uchun ham ikkilik sanoq tizimi REXM ning arifmetik asosi deyiladi. 

Xisoblash mashinalarining tuzilishi va ularda dasturlashtirish sanoq sistemalari bilan chambarchas bog’liq.Mavjud sanoq sistemalarini shartli ravishda ikki guruxga ajratish mumkin:pozitsion va nopozitsion.Pozitsion sanoq sistemasida raqam o’zining sondagi turgan o’rniga qarab turli qiymatni bildirsa,nopozitsion sanoq sistemasida esa raqamni qiymati uning sondagi tutgan o’rniga bog’liq emas.Nopozitsion sanoq sistemasiga rim sanoq sistemasi misol bo’la oladi.

Misol: 267-SSLXVII.

Pozitsion sanoq sistemasida raqamlar soni ma’lum mikdorda bo’lib ular sondagi tutgan urinlariga qarab turli qiymatni aks ettiradi.

Misol: 222-birinchi ikki 200 ni,ikkinchi ikki 20 ni va uchinchi ikki 2 ni aks ettiradi.Quyidagi jadvalda ba’zi bir sanoq sistemalarining sonlari orasidagi bog’lanish berilgan.

	Sanoq sistemalari
	2	8	10	16
Son	0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111	0 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17	0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15	0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

Butun sonni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o’tkazish uchun berilgan sonni utilaetgan sanoq sistemasining asosiga bo’lib borish kerak.Bo’lish jarayoni bo’lishdan xosil bo’ladigan sonni butun qismi nolga teng bulguncha davom ettiriladi.Яngi sanoq sistemasidagi son bo’lishdan xosil bo’lgan qoldiqlarni ketma-ket yozishdan xosil bo’ladi.

Odatda axborotlar biz o’rgangan 10 li sanoq tizimida EXM xotirasiga kiritiladi. EXM ning dasturiy ta’minoti ana shu kiritilgan ma’lumotlarni oraliq 8 lik tizimi vositasida, ikkilik sanoq tizimiga o’tkazadi. Unlikdan sakkizlik sanoq tizimiga o’tish gruppalash (triada) bilan amalga oshiriladi.

EXM larda xaqiqiy sonlar ikki xil, qo’zg’almas va qo’zg’aluvchi vergulli ko’rinishida tasvirlanishi mumkin.

Qo’zg’almas vergulli sonlarning butun va kasr qismlarini ajratib turuvchi vergul joyi o’zgarmaydi, shuning uchun bunday ko’rinishdani sonlar qo’zg’almas vergulli sonlar deyiladi.

Har qanday son to’g’ri kasr bilan sanoq tizimi asosining butun darajalari ko’paytmasi orqali ifodalash mumkin. Masalan N sonini 10 lik sanoq tizimida N = +M 10 ^r desa bo’ladi, bu erda M, N soning mantissasi R esa tartibi deyiladi. 

Agar 0,1=< M < 1 bo’lsa N soni normal shaklda ifodalangan yoki o’zgaruvchi vergulli sonlar deyiladi.