Informatika 2017 uzb indd

Hisob al-Hind

»

 

(Hind hisobi) nomli asari keltirdi. Bu risola amaliy arifmetikaga 

doir bo‘lib, unda birinchi marta pozitsiyali o‘nli sanoq sistemasi 

rivojlantirildi. Risolada al­Xorazmiy to‘qqizta hind raqamining 

sonlarni ifodalashdagi afzalliklari haqida izoh berib, ular yordamida 

har qanday sonni ham qisqa, ham oson yozish mumkinligini ayta­

di. Ayniqsa, 

nol (0)ni ishlatishning ahamiyati

ga urg‘u beradi: «Agar 

hech narsa qolmasa, martaba bo‘sh qolmasligi uchun doiracha 

qo‘yib qo‘y; lekin u yerda uni egallovchi doiracha tursin, chunki 

agarda u yer bo‘sh bo‘lib qolsa, martabalar kamayib qoladi va ik­

kinchisi birinchining o‘rnida qabul qilinib qoladi va shu bilan sen 

o‘z soningda yanglishib qolasan».

O‘z asarida al­Xorazmiy 10 lik sanoq sistemasida (ustunli) 

qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish arifmetik amallarni baja­

rishning mukammal qoidalarini yoritib, ularni turli misollar bilan 

mustahkamlagan. Risola «al­Xorazmiy aytdiki» iborasi bilan bosh­

langan. 1120­yilda risola lotin tiliga tarjima qilinganda bu ibora 

lotin tilida «Dixit Algorizmi» kabi ifodalangan. Ta’kidlash joizki, 

shu tarjima asosida 

algoritm

 atamasi dunyoga tarqaldi. Chunki 

odamlar qoidalar muallifi bilan bog‘liq «al­Xorazmiy aytdiki» 

iborasini unutib, faqat qoidalar haqida o‘ylashgan va «algoritm 

bildiradiki» iborasini ishlatishgan. Tarjimadan so‘ng al­Xorazmiy 

risolasidan barcha Yevropa shaharlarida