Informatika 2017 uzb indd

Tarixiy ma’lumotlar

Odamlar o‘rtasida muomala vositasi bo‘lmish til kabi sonlarning 

ham o‘z tili mavjud bo‘lib, u o‘z alifbosiga ega. Bu alifbo raqam­

lar va sonlarni ifodalash uchun qo‘llaniladigan belgilardan iborat­

dir. Masalan, kundalik hayotimizda qo‘llanadigan arab raqamlari 1, 

2, . . ., 9, 0 yoki sizga 5­sinf matematikasidan ma’lum bo‘lgan 

Rim raqamlari I, V, X, L, C, D, M sonlar alifbosining element-

---

22

I bob. Axborot

lari hisoblanadi. Turli davrlarda turli xalqlar, qabilalar raqamlar va 

sonlarni ifodalashda turlicha belgilardan foydalanganlar. Masalan, qa­

dimgi Misr o‘nlik sanoq sistemasida sonlar raqamlarning birlashmasi 

ko‘rinishida yozilgan bo‘lib, har bir raqam ketma­ket 9 martadan 

ortiq takrorlanmagan:

1

10

100

1000

10000

100000

1000000

Masalan, Misr o‘nlik sanoq sistemasida 632107 soni quyidagicha 

yozilgan: 

Mayya sanoq sistemasida 0 raqami va yana 19 ta raqam kiri­

tilgan. Mayya sanoq sistemasi gorizontal yo‘nalishda emas, balki 

vertikal yo‘nalishda yozilgan. Masalan: 20=1

 

.

 

20

 

+

 

0; 32

 

=

 

1

 

.

 

20

 

+

 

12; 

429

 

=

 

1

 

.

 

20

2

 

+

 

1

 

.

 

20

 

+

 

9; 4805

 

=

 

12

 

.

 

20

2

 

+

 

0

 

.

 

20

 

+

 

5.

Sonlar

20

32

429

4805

3­xona

2­xona

1­xona

Qadimda ba’zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosi beshta (qa­

dimgi Afrika qabilalarida), o‘n ikkita (masalan, inglizlarning sonlar 

alifbosida), yigirmata (XVI–XVII asrlarda Amerika qit’asida yasha­

gan atstek, mayya qabilalarida; eramizdan avvalgi II asrda G‘ar­

biy Yevropada yashagan keltlarda; fransuzlarda), ba’zilari oltmishta 

(qadimgi bobilliklarda) belgini o‘z ichiga olgan. Ular mos ravishda