Inflyatsiya

I – joriy yilning narxlar indeksi

I₀ – o’tgan yilning (balans) narxlar indeksi

Masalan agarda 1998 yilda narxlar 1994 yilga nisbatan 10 martagacha oshsa, ya’ni iste’mol narxlar indeksi 1000 foizni tashkil etsa, 1997 yilda bu indeks 800 foizga teng bo’lsa, bunda inflyatsiya sur’ati

teng bo’ladi.

1. 
   Talab inflyatsiyasi – ortiqcha talab orqali kelib chiqadigan inflyatsiya.
   

Bu inflyatsiya turi iqtisodietda iste’molchilarning inflyatsiya kutilishlari eki pul massasining ko‘payishi natijasida talabning keskin oshib ketishi sababli paydo bo‘ladi. Talabning oshishi AD egri chizig‘ini AD0 dan AD1 gacha o‘ngga suradi. Bu esa ishlab chiqarish hajmini, narxlarni va ish bilan bandligini oshiradi. AD egri chizig‘i yana ham o‘ngga surilganda iqtisodiet to‘la bandlikka erishadi va bunda narxlar darajasi oshsada, ishlab chiqarish hajmi o‘zgarmaydi.

2. 
   Taklif inflyatsiyasi–ishlab chiqarishdagi sarf xarajatlar oshishi sababli kelib chiqadigan inflyatsiya. Bu inflyatsiya turi ishlab chiqarishdagi sarf xarajatlar keskin oshib ketishi natijasida kelib chiqadi. Bunga sabablardan neftga jahon narxlarining oshishi, davlat tartibga solishi va boshqalar bo‘lishi mumkin. Xarajatlarning oshishi AS egri chiziini chapga AS0 dan AS1 gacha surilishiga olib keladi. Bu esa narxlarning oshishiga, ishlab chiqarish hajmining kamayishiga hamda ishsizlikning o‘sishiga olib keladi.
   
3. 
   Ish haqi o‘sishi bilan kelib chiqadigan inflyatsiya. Ish haqi o‘sishi bilan kelib chiqadigan inflyatsiya iqtisodiet uchun eng xavfli inflyatsiya turidir. Kasaba uyushmalarning talablariga ko‘ra eki davlat tomonidan minimal ish haqining oshirilishi natijasida ish haqining umumiy darajasi oshadi.
   

Inflyatsiyaga qarshi siyosatning mohiyatini baholab, unda uchta umumiy yondashuvni ajratish mumkin. Tanazzul sharoitida talabni kengaytirish uchun ham moliyaviy siyosat olib borilmoqda. Agar talab etarli bo'lmasa, davlat investitsiyalari va boshqa xarajatlar dasturlari amalga oshiriladi (hatto muhim sharoitda ham) byudjet taqchilligi), soliqlar kamayadi. Bu iste'mol tovarlari va xizmatlariga bo'lgan talabni oshiradi deb ishoniladi. Biroq, byudjet mablag'lari bilan talabni rag'batlantirish, 60-70 -yillardagi ko'plab mamlakatlar tajribasi ko'rsatganidek, inflyatsiyani oshirishi mumkin. Bundan tashqari, katta byudjet tanqisligi hukumatning soliq va xarajatlarni manevr qilish imkoniyatlarini cheklaydi.
Ikkinchi yondashuvni iqtisodiy nazariyada monetarizmni yoqlagan mualliflar tavsiya qiladi. Iqtisodiy vaziyatga bilvosita va moslashuvchan ta'sir ko'rsatadigan pulni tartibga solishga e'tibor qaratiladi. Ushbu turdagi tartibga solish nodavlat nazoratidagi Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi, u masalani aniqlaydi, muomaladagi pul miqdori va stavkalarini o'zgartiradi. Nazorat qilinmagan inflyatsiyani jilovlash maqsadida, 60-yillardan boshlab ko'plab mamlakatlar hukumatlari narx va daromad siyosatini amalga oshirdilar.

1. 
   Byudjet taqchilligini bartaraf etish va ishlab chiqarishni ko'paytirishning real imkoniyatlariga mos ravishda muomaladagi pul massasining o'sish sur'atlarini saqlab qolish ustuvor bo'lgan moliyaviy barqarorlashtirishning pravoslav dasturlari;
   
2. 
   Heterodoks dasturlari talab inflyatsiyasi va xarajatlar inflyatsiyasi mexanizmlarining parallel harakatidan kelib chiqadi (daromad siyosatini yuritish, past foiz stavkalari va soliqlarni pasaytirish yordamida ishlab chiqarishni rag'batlantirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish va valyuta operatsiyalari).
   
3. 
   Qayta moliyalash stavkalarini tartibga solish;
   
4. 
   Ochiq bozorda operatsiyalar;
   
5. 
   Inflyasion targetlash rejimini joriy etish
   
6. 
   Ushbu rejimni joriy etish quyidagilarni nazarda tutadi:
   

Inflyasiyaning maqsadli ko‘rsatkichini belgilash. Belgilangan maqsadli ko‘rsatkichga erishish davrini belgilash. Inflyasiyaning maqsadli ko‘rsatkichi va unga erishish uchun belgilangan davrni ommaviy axborot vositalarida e'lon qilish. Davlat byudjeti defisitini oshishiga yo‘l qo‘ymaslik Davlat byudjeti defisiti YaIMga nisbatan 3 foizdan oshmasligi kerak. Davlat byudjeti defisitining YaIMdagi salmog‘ini 1 foizli punktga qisqarishi inflyasiyaning 8,75 foizli punktga pasayishiga olib keladi. Bunda Davlat byudjeti defisiti va inflyasiya o‘rtasidagi sezilarli statistik bog‘liqlik nafaqat yuqori inflyasiya sharoitida, balki oqilona inflyasiya sharoitida ham kuzatildi. Pul massasining past va barqaror sur'atlarda o‘sishini ta'minlash

Buning uchun Markazyi bank pul agregatlaridan birini tanlab olib, uning past va barqaror darajada o‘sishini ta'minlashi kerak. Hozirig kunda Yevropa Markaziy banki M3 pul agregatini, AQSh, Rossiya, Qozog‘iston va O‘zbekiston Markaziy banklari M2 pul agregatini o‘sishini nazorat qiladi. Tovarlar ishlab chiqarish hajmini qisqarishiga yo‘l qo‘ymaslik. Tovarlar ishlab chiqarish hajmining qisqarishi tovarlar defisitini yuzaga keltiradi va buning natijasida tovarlarning baholari oshadi. Ish haqining o‘sishini cheklash Ushbu usul boy mamlakatlar bilan qo‘shni bo‘lgan davlatlarda muvaffaqiyatli qo‘llanilgan. Masalan, Meksikada ushbu usul qo‘llanilganda fuqarolar AQShga ishlashga , Polshada qo‘llanilganda fuqarolar Germaniyaga ishlashga yoppasiga ketishgan. Soliq yukining og‘irlashishiga yo‘l qo‘ymaslik. Soliq yukining og‘irlashishi tovarlar ishlab chiqaruvchi korxonalarni tovarlarning baholarini oshirishga majbur qiladi. Buning oqibatida inflyasiya darajasi oshib ketadi. Tabiiy monopoliyalar mahsulotlari va xizmatlarining baholarini o‘sishini cheklash. Rossiyada 2016 yilda tabiiy monopoliyalar mahsulotlari va xizmatlari baholarining o‘sishini cheklashga muvaffaq bo‘linganligi inflyasiyaning maqsadli ko‘rsatkichiga erishish imkonini berdi. 2016 yilda mazkur baholarning o‘sish sur'ati 1,3 foizni tashkil etdi.