Industrial iqtisodiyot

yo‘llari 
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy yo‘llaridan biri 
mavjud ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashdir. Ulardan 
samarali foydalanish masalasi ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida 
yanada dolzarblashadi. Shuning uchun ham O‘zbekistonda ulardan unumli 
foydalanishga alohida e’tibor berib kelinmoqda. 
Ishlab chiqarish quvvatlaridan qanchalik to‘la va unumli foydalanilsa, 
ko‘proq mahsulot ishlab chiqariladi, mahsulotning tannarxi kamayadi, 
korxonaning foydasi va samaradorligi oshadi.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati vaqt birligi ichida belgilangan 
assortiment va nomenklatura, mavjud dastgohlar, ishlab chiqarish 
maydonlaridan to‘liq foydalanilgan holda mahsulot ishlab chiqarish 
imkoniyatini ifodalaydi. 
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati natura birligida o‘lchanadi. 
Masalan, metallurgiya sanoatida ishlab chiqarish quvvati tonnada, 
to‘qimachilikda yigirilgan ip tonnada, gazlamalar metrda, avtotraktor 
tarmoqlarida avtomobillar va traktorlar donalab o‘lchanadi. 
Ishlab chiqarish quvvati korxonaning texnik darajasi, unumdorligi, 
kadrlar malakasi, xomashyolarning sifati va mahsulotlarning assortimentiga 
qarab o‘zgara boradi. 
Korxonalarda ishlab chiqarish quvvatini hisoblash uchun quyidagi 
ma’lumotlar bo‘lishi lozim: 
a) mavjud uskunalar va agregatlarning soniga (ta’mirlashdagi 
uskunalar) rejalashtirish davrida yangidan kiritilgan uskunalar qo‘shiladi, 
lekin jismoniy va tabiiy sharoit ta’sirida yemirilgan uskunalar hisobga 

---

183 
kiritilmaydi; 
b) korxonalar va sexlarning ishlab chiqarish maydonlari haqidagi 
ma’lumot; 
v) korxonalarning ish rejimi, ya’ni smenalar soni (ta’mirlashga to‘xtash 
vaqtisiz), ish vaqti fondi; 
g) uskunalar, agregatlarning unumdorlik normasi. 
Ishlab chiqarishda turli uskunalardan foydalanish, korxonaning quvvati 
asosiy texnologik jarayonlarni bajaradigan yetakchi sexlar, bo‘linmalar yoki 
agregatlarning quvvatlariga binoan hisoblanadi. 
Turli korxonalar (birlashmalar)ning ishlab chiqarish quvvatini 
hisoblashda ularning xususiyatlari inobatga olinadi va quyidagi formula 
yordamida hisoblanadi: