Industrial iqtisodiyot

10.3. Asosiy fondlarning eskirishi va amortizatsiyasi 
Ishlab chiqarishda qatnashadigan asosiy fondlar ishlab chiqarish 
jarayonida yillar o‘tishi bilan eskiradi va o‘z sifatini yo‘qota boradi. Asosiy 
fondlar ishlab chiqarishda uzoq muddat ishtirok etganligi tufayli vaqt o‘tishi 
bilan jismoniy va ma’naviy jihatdan eskiradi. 
Jismoniy eskirish 
deganda asosiy fondlarning ishlab chiqarish 
jarayonida foydalanishi natijasida butunlay yoki qisman yemirilishi 
tushuniladi
52
. Ma’lum vaqt o‘tgandan keyin ishlab chiqarishda ishlab turgan 
mehnat qurollari ishga butunlay va qisman jismoniy yaroqsiz bo‘lib qoladi, 
52
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.137. 

---

179 
bunday hollarda ular yangisi bilan almashtiriladi yoki ayrim qismlari kapital 
remont yoki modernizatsiya qilinadi. Jismoniy eskirish natijasida asosiy 
fondlarning qiymati yo‘q bo‘lib ketmaydi, balki tayyorlangan mahsulot 
qiymatiga ko‘chiriladi. 
Korxonalarda faqatgina amalda ishlayotgan mashina va asbob-
uskunalargina emas, balki bekor turganlari ham yemiriladi. Mashina va 
asbob-uskunalarning jismoniy eskirish miqdori ularning xizmat qilish 
muddati va yemirilish darajasiga nisbatan aniqlanadi. 
Fan-texnika taraqqiyoti va mehnat unumdorligining o‘sishi tufayli 
ishlab turgan mashina va asbob-uskunalar qiymatining kamaytirilishi hamda 
eskilariga nisbatan unumli va tejamli yangi mashinalar kashf etilishi, ularning 
ishlab chiqarishga joriy qilinishi natijasida ishlatilayotgan mashinalarning 
jismoniy yemirilish muddati tugamasdan qadrsizlanishi – asosiy fondlarning 
ma’naviy eskirishi
deb ataladi. Ma’naviy eskirish fondlarning bahosini 
vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqishni ko‘p jihatdan zarur qilib qo‘yadi. 
Eskirgan asosiy fondlarni yangilari bilan almashtirish rejali ravishda eng kam 
mehnat va mablag‘ sarf qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Asosiy fondlar ishlab chiqarish jarayonida asta-sekin eskirib, o‘z 
qiymatining ma’lum qismini