Industrial iqtisodiyot

 
8.4. Kooperativlashtirish, uning shakllari va ko‘rsatkichlari 
Sanoatda korxonalar ixtisoslashuvining rivoji ishlab chiqarishni 
kooperativlashtirish asosida amalga oshadi.
Kooperativlashtirish - bu ma’lum mahsulot ishlab chiqarish, ish va 
xizmat bajarishni birgalikda olib borish bo‘yicha tarmoqlar va ular 
korxonalarining davomli ishlab chiqarish aloqalari shakllaridan biri.
36
Kooperativlashtirishda mahsulot yetkazib berish tartibi ishlab chiqarish 
jarayonida buyurtmachining ma’lum ishlab chiqarish-texnikaviy topshiriqni 
bajarishini hisobga olishini talab etadi. Kooperativlashtirish xomashyo, 
yoqilg‘i va standartlashtirilgan yarimfabrikatlar hamda buyurtmalarni 
yetkazib berish bosqichlarini qamragan holda moddiy-texnika ta’minotidan 
36
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.110. 

---

150 
farqlanadi. 
Kooperativlashtirish murakkab mahsulotlarni ishlab chiqarishni 
o‘zlashtirishni tezlashtirish, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni 
yaxshilash bilan bog‘liq bo‘lgan muhim vazifalarni hal etishga imkoniyat 
yaratib beradi. 
Sanoatning 
rivojlanish 
davrlarida 
ishlab 
chiqarishni 
kooperativlashtirishning bir qancha samarali shakllari vujudga keldi. Ular 
jumlasiga quyidagilar kiradi: 
- 
buyumli (agregatli) kooperativlashtirish; 
- 
texnologik kooperativlashtirish; 
- 
tarmoqlararo kooperativlashtirish; 
- 
iqtisodiy rayonlararo kooperativlashtirish. 
Buyumli (agregatli) kooperativlashirish 
- bu mashina va asbob-
uskunalar ishlab chiqaruvchi bosh korxonaga turli butlovchi buyum va 
detallarni yetkazib beruvchi korxonalarning faoliyatidan iborat. Masalan, 
detallar bo‘yicha kooperativlashtirish usulida ixtisoslashgan korxonalar bosh 
korxonaga sharikopodshipniklar, porshenlar, turli uzellar va asbob-
uskunalarning qismlarini yetkazib berishlari mumkin.