Industrial iqtisodiyot

Optimal yiriklikdagi 
korxonalar deb, texnika taraqqiyotining hozirgi 

---

147 
davrida mahsulot ishlab chiqarilishi va uni iste’molchilarga yetkazilishining 
minimal darajadagi ijtimoiy mehnat xarajatlari evaziga ta’minlaydigan 
korxonalarga aytiladi. 
Optimal yiriklikdagi korxonalar o‘zaro bog‘langan yirik, o‘rtacha va 
kichik ishlab chiqarishlarni o‘z ichiga olib, agar ularning har biri oqilona 
ixtisoslashgan bo‘lsa, yirik korxonalarning barcha afzalliklarini o‘zida saqlab 
qoladi. Demak, kelajakda O‘zbekistonda madaniy-lashgan, to‘laqonli, bozor 
iqtisodiyotini yaratish, iqtisodiyotning barcha sohalarida xususiy mulk 
miqyoslarini kengaytirish jarayoni yirik va o‘rta korxonalarni oqilona 
uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. 
 
8.3. Ixtisoslashtirish, uning shakllari va ko‘rsatkichlari 
Ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda uni ratsional tashkil 
etish, jumladan, ixtisoslashtirish muhim ahamiyatga ega. 
Ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish (frans. – specialisatian, lotincha 
specialis – ayrim, maxsus) – ijtimoiy mehnat taqsimotining shakli. Ishlab 
chiqarishni 
ixtisoslashtirish 
xilma-xil 
mahsulotlarni, 
ularni 
ishlab 
chiqarishning turli bosqichlarini bir biridan ajralib chiqishi tufayli yangidan 
yangi ko‘pgina ishlab chiqarish sohalarining vujudga kelish jarayonidir
35
. 
Tarixiy taraqqiyot jarayonida qishloq xo‘jaligi, sanoat, qurilish va 
boshqa har xil ishlab chiqarishlar mustaqil soha bo‘lib ajralib chiqqan. Bu 
sohalarning o‘z ichida ham ajralib chiqish sodir bo‘lishi natijasida biron 
alomatiga ko‘ra bir-biriga yaqin korxonalarni birlashtiruvchi ixtisoslashgan 
tarmoq vujudga kelgan. 
Alohida ixtisoslashgan tarmoqlar va korxonalar bir xil yoki turli 
mahsulot ishlab chiqarishni yo‘lga quyishga erishganlar hamda maxsus, 
o‘ziga xos texnologiya jarayoni va ixtisoslashgan kadrlar bilan ajralib turgan 
va turishi mumkin. 
Ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishning eng birinchi va elementar shakli 
sanoatning boshlang‘ich shakli bo‘lmish hunarmandchilik bilan birga 
vujudga keldi. Mehnat taqsimoti asosida rivojlanayotgan tovar xo‘jaligi 
natural xo‘jaligi, ishlab chiqarishning universalizmini yemirib tashladi.