Industrial iqtisodiyot

A
2
- yangi tadbirlar amalga oshirilgandan boshlab tayyorlanadi-gan 
yillik mahsulot yoki ishlarning natura birligi. 
Yen
- kapital xarajatlarning normadagi qiyosiy samaradorligi 
koeffitsiyenti. 
U yangi kapital qo‘yilmalarning minimal darajadagi iqtisodiy 
samaradorligini hamda bir so‘mlik kapital qo‘yilma bir yilda mahsulot 
tannarxini necha tiyinga kamaytira olishni bildiradi. Masalan, sanoat tarmog‘i 
uchun belgilangan samaradorlik koeffitsiyenti normasi 0,15 bo‘lsa, bu shu 
tarmoqda har bir so‘m kapital qo‘yilmalar mahsulot tannarxining pasayishi 
hisobiga eng kami bilan 15 tiyinlik tejam, foyda berishi zarur. Samaradorlik 
koeffitsiyenti "0"dan "1"ga qancha tez intilsa, samaradorlik shuncha yuqori, 
xarajatlarning reja qoplanish muddati esa shuncha qisqa bo‘ladi. 
Ishlab chiqarishning samaradorlik darajasi xilma-xil, bir-biriga bog‘liq 
bo‘lgan omillar ta’sirida tashkil topadi va shakllanadi. Har bir kompleks, 
tarmoq va korxona uchun uning texnik-iqtisodiy xususiyati sababli 
samaradorlikni oshirishning o‘ziga xos omillari mavjud. 
 
6.3. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning omillari va yo‘llari
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning juda ko‘p, xilma-xil 
omillari va asosiy yo‘nalishlar mavjud. Barcha omillar uch belgiga asosan 
guruhlarga bo‘linishi mumkin: manba bo‘yicha, ishlab chiqarishni 

---

122 
rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha, 
omillarning o‘rni va amalga oshirish darajasi bo‘yicha. 
Omillarni ishlab chiqarish samaradorligini oshirish manbalari bo‘yicha 
tasniflash nimalar hisobiga ijtimoiy mehnatni tejashga erishish mumkinligini 
yoki erishilganligini aniqlashga yordam beradi. Shu nuqtai nazardan asosiy 
omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: mahsulotning mehnat sig‘imi, 
material sig‘imi, fond sig‘imi hamda kapital mablag‘ talablikni kamaytirish, 
tabiiy resurslardan ratsional foydalanish va vaqtni tejash. Lekin bunday 
tasniflash talabga javob bermaydi. Bu savollarga javob topish uchun ishlab 
chiqarish samaradorligini oshirishning barcha omillarni ishlab chiqarishni 
rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha guruhlash 
kerak. Ular ijtimoiy mehnatni tejashga qaratilgan texnik, tashkiliy, iqtisodiy 
va ijtimoiy chora-tadbirlar kompleksidan iborat.