Indeksler qanday processni tariyplewi hám wazıypaları tárepinen tórt túrge bólinedi: dinamika indeksleri, joba (shártnamanı ) orınlaw indeksleri, aymaqlıq indeksler hám xalıq aralıq indeksler

Indeksler qanday processni tariyplewi hám wazıypaları tárepinen tórt túrge bólinedi: dinamika indeksleri, joba (shártnamanı ) orınlaw indeksleri, aymaqlıq indeksler hám xalıq aralıq indeksler.

Aymaqlıq indeksler túrli aymaqlarǵa yamasa obiektlerge tiyisli ekonomikalıq hádiyselerdiń óz-ara qatnasın kórsetedi. Olar ayırım wálayat hám regionlar rawajlanıw dárejesi hám qánigeliklesiwi, milliy ekonomikaǵa qosıp atırǵan úlesi sıyaqlı zárúrli máselelerdi úyreniwde tiykarǵı qural esaplanadı.

Xalıq aralıq indeksler ekonomikalıq hádiyselerdiń pútkil jáhán hám jo'g'rofiy regionlar kóleminde rawajlanıw dárejesi, mámleketler social - ekonomikalıq rawajlanıw jolında erisken salıstırıwiy dárejelerin xarakteristikalaydı.

Dinamika, rejani orınlaw, aymaqlıq hám xalıq aralıq indekslerdi esaplaw bir qatar ulıwma hám jeke máseleler menen baylanıslı. Olardı hár tárepleme úyreniw, sheshiw jolların tabıw hám ilimiy tiykarlash indeksler teoriyasınıń bas wazıypası esaplanadı.

Bul jerde aytıp ótemizki, aymaqlıq hám xalıq aralıq indekslerdi esaplaw stilistikası elege shekemge shekem ilimiy tárepten tolıq -to'kis islep shıǵılmaǵan. Buǵan baylanıslıǵı zárúrli máseleler tartıs predmeti bolıp qalıp atır.

Dinamika indekslerin esaplaw stilistikası bolsa ilimiy tiykarda hár tárepleme islengen bolıp, olar tımsalında indeksler teoriyasınıń qásiyetleri de ayqın kórinedi. Ulıwma indeks metodınıń payda bolıwı áne sol dinamika indekslerinen baslanadı. Endigiden indeksler ústinde sóz júrgizilgende dinamika indeksleri názerde tutıladı.

Indeksler quramalı hádiysediń ayırım elementleri, olardıń birdey toparları hám ulıwma quramalı hádiyse ushın esaplanıwı múmkin. Sol tárepten olar toparıy, jalǵız hám ulıwma indekslerge bólinedi.

Qanday kórsetkishler indekslashtirilishiga qaray, ekonomikalıq indeksler muǵdarlıq kórsetkishler indeksine hám sapa kórsetkishler indeksine bólinedi.

Ulıwma indeksler esaplaw usılına qaray, agregat forma daǵı hám arifmetik ortasha, garmonik ortasha hám geometriyalıq ortasha indekslerge, olar bolsa, óz gezeginde, vaznli hám salmaqsiz indekslerge, vaznli indeksler bolsa bazis vaznli, ámeldegi vaznli, jıynaqa yamasa ortasha vaznli indekslerge bólinedi. Bul indeksler tekǵana esaplaw tártibi menen, bálki usınıń menen birge mánisi hám qollanıw shárt - sharayatı tárepinen bir-birinen parıq etedi.

Indekslashtirilayotgan hádiyse degende sonday hádiyse názerde tutıladıki, olardıń eki dáwir tiyisli kórsetkishleri salıstırıwlanadı. Sonday eken, indeksde eki dáwir qatnasadı, biri-ámeldegi (esabat ) dáwir, ekinshisi ótken, bazis dáwir dep ataladı.

Jalǵız indeksler o'rga-nilayotgan quramalı hádiysediń ayırım elementleriniń ózgeriwin tariyplaydi hám ámeldegi kórsetkishni bazis dáwir kórsetkishi menen salıstırıwlawǵa tiykarlanadı

Jalǵız indeksler jıynaq sheńberinde ayırım hádiyselerdiń ózgeriwin ańlatadı. Onıń ushın ámeldegi dáwir kórsetkishi bazis dáwir kórsetkishi menen salıstırıwlanadı :

miqdoriy kórsetkishler ushın jalǵız indeksler:

sifat kórsetkishleri ushın bolsa :