Имя существительное

Lüğət: 
 
hal-hazırda – в настоящее 
время 
yaranmaq –создаваться, за-
рождаться
alim – учѐный
mənbə – источник
qəti – решительный, катего-
рический, окончательный  
təsadüf etmək – встретить, 
встретиться
ifadə olunmaq – выражаться, 
излагаться
qeyd etmək – отмечать 
tayfa – племя 
aid olmaq -относиться
tanınma – признание 

---

150 
 
KOMPAS VƏ BARIT 
 
Qədim çinlilər böyük alim və ixtiraçı olmuşlar. Xan sülalə-
sinin hakimiyyəti dövründə ilk şkalalı və oxlu maqnit kompası 
ixtira olunmuşdur. İlk vaxtlar ondan indiki kimi gəmilərdə istifadə 
etmirdilər, məbədlərin fasadlarının düzgün istiqamətdə quruldu-
ğunu yoxlayırdılar. Çinlilər təcrübəli dəniz səyyahları idi. 
Avropalılardan yüz illərlə qabaq onlar çoxyelkənli və sükanlı dəniz 
gəmiləri inşa etmişlər. Bu gəmilərdə Afrika ilə ticarətə gedirdilər.
Çinlilər həmçinin bacarıqlı riyaziyyatçı və astronom idilər. 
Onlar ilk dəfə koordinat cədvəlindən istifadə edərək xəritə tərtib 
etmiş və ildə 365,25 gün olduğunu müəyyənləşdirmişlər. YIII 
əsrdə çinlilər barıtı ixtira edib, X-XII əsrlərdə ondan atəşfəşanlıq və 
hərbi məqsədlər üçün istifadə ediblər. 
 
Cловарь: 
ox - стрела, ось səyyah - путешественник 
istiqamət – направление çoxyelkənli - многопарусный 
yoxlamaq – проверять sükanlı - с управлением 
atəşfəşanlıq – салют,фейерверк 
 
AFRIKA FILI 
 
Afrika fili daha iri, qulaqları yekə, dişləri uzundur. Bu filin 
onurğasının başla birlikdə uzunluğu 7,5 m, Asiya filinin isə cəmi 
6,5 m olur.
Xortum – fillərin bəzək və işgüzar orqanıdır. Bunsuz fil 
yerdən qida götürə bilməz, çünki boynu çox qısadır. Fil xortumu ilə 
hündür ağacların budaqlarını sındırır, ən kiçik əşyaları yerdən 
götürür və balasını sığallayır. Suyu xortumuna yığaraq ağzına 
tökür, gövdəsini çimizdirir. 
Afrika filinin xortumu iki oynaq dodaqla, Asiya filinin isə 
bir dodaqla qurtarır. İsti olanda fil yekə qulaqları ilə özünü yelləyir. 

---

151 
Filin dişləri bütün həyatı boyu inkişaf edir. Ona görə də nə 
qədər yaşlı olsa filin dişləri o qədər uzun olur. Yaşlı erkək filin 
dişlərinin uzunluğu 3,5 metrə, çəkisi 120 kiloqrama çatır.