Immunitet haqida ta’limot. Ma’ruza mashg‘ulotini o‘qitish texnologiyasi

Sun’iy passiv immunitet organizmga tayyor immun moddasi –antitelolarni yuborish natijasida paydo bo’ladi. Antitelolar tabiiy kasallanib sog’aygan yoki emlangan hayvonlar qon zardobida bo’ladi. Biofabrikalarda juda katta miqdorda giperimmun qon zardoblari tayyorlanadi. Buning uchun maxsus tayyorlangan hayvonlarga sxema asosida avval o’ldirilgan, keyin tirik virulentli mikroblar yoki ularning toksinlari kichik dozadan yuqori dozagacha ko’paytirib yuboriladi. Ko’p marotaba immunlash natijasida hayvon qon zardobida aynan o’sha qo’zg’atuvchiga qarshi maxsus antitelolar (immunoglobulinlar) paydo bo’ladi. Giperimmunlash bir necha haftadan, bir necha oygacha davom etishi mumkin.
Passiv immunitet zardobni yuborgandan keyin bir necha soat ichida paydo bo’lib, qisqa vaqt 7-15 kun, uzog’i bilan 20 kun davom etadi.
Tayyor antitelolarni yuborib, patogen mikroblarga qarshi kurashda organizmlarga yordam beramiz, uning himoyalanish kuchini oshiramiz. Shuning uchun ham zardobni kasal hayvonlarga yuborish maqsadga muvofiqdir. Davolash qancha erta boshlansa uning samaradorligi shuncha yuqori bo’ladi.
Tabiiy passiv immunitet onadan bolaga plasenta orqali yoki uvuz suti orqali o’tadi. Agar tug’ishidan bir oy oldin salmonellyoz vaksinasi yuborilsa tug’ilgan buzoq kasallikka chidamliroq bo’ladi. Demak, onadagi antitelolar buzoq organizmiga o’tadi.
Tabiiy aktiv immunitet, steril va nosteril immunitetlarga bo’linadi. Steril immunitet paydo bo’lganda qo’zg’atuvchi organizmdan to’liq chiqib ketadi va organizm u bilan qayta zararlanmaydi. Nosteril immunitet organizmda qo’zg’atuvchi bo’lgandagina paydo bo’ladi, agar mikrob organizmdan yo’qolsa, shu paytdan immunitet ham yo’q bo’ladi (sil, brusellyoz, manqa, kasalliklarida). 1-savol. Organizmning immun javoblari
Antigenlar, (grekcha anti-qarshi, genes-tur). Organizmga parenterial yo’l bilan yuborilganda o’ziga qarshi immun modda hosil qiluvchi moddalar antigen deyiladi. Antigen termini 1899 yilda venger olimi Ladislau Doych tomonidan kiritilgan. Antigenlar molekulyar og’irligi yuqori moddalardir. Molekulasi qancha yirik bo’lsa uning antigenligi ya’ni –antitela hosil qilish xususiyati shuncha yuqori bo’ladi. Antigenlar kolloid bo’lishi shart.
Antigenlarga mikroorganizmlar va ularning toksinlari, begona oqsillar, fermentlar, to’qimalarning hujayra elementlari, shuningdek o’simlik va hayvon zaharlari kiradi. Sifatli va sifatsiz antigenlar farq qilinadi. Sifatli antigenlar organizmda antitelolar hosil qilib ular bilan spesefik ravishda birlashadigan oqsillardir. Yuqori molekulali nukleyn kislotalari va murakkab polisaharidlar ham shunday xususiyatga ega. Sifatsiz antigenlar yoki gaptenlar (gapten”- termini 1936 yilda K.Landshteyner tomonidan kiritilgan) murakkab uglevodlar, lipidlar va boshqa moddalar bo’lib, antitelo hosil qilmaydi, lekin ular bilan spesifik ravishda birlashadi. Gaptenlar o’zicha antitelo hosil qila olmasa ham, lekin ularni antigenlik xususiyatiga ega bo’lgan bironta oqsil moddalar bilan birlashtirib organizmga yuborilsa gaptenga qarshi immun moddalar hosil bo’ladi.
Gaptenlarga antigenlik qilishda ishtirok etadigan oqsil moddalar yetakchi yoki shlepper deyiladi. Yod, brom, atoksil, xinin va boshqa kimyoviy moddalar antigen bo’lmasa ham, ular oqsil bilan birlashganda antigenlik xususiyatiga ega bo’ladi. Bular yarim gaptenlar deyiladi. Antigenlar hujayraning barcha qismida sitoplazmasida, o’zak kritmalarida bo’ladi.