Immanuil Kant

Immanuel Kant falsafasi

Kantning hayotining bu dastlabki davridagi xulosalari Russo tomonidan qo'zg'atilgan g'oyalar va Leybnitsning ratsionalizmiga ta'sir ko'rsatdi. Ammo u olim va ilohiyotshunosning yutuqlaridan chuqur taassurot qoldirdi. O'sha paytda Nyutonning ishi Konyigsberg universitetida o'rganila boshlagan edi.

Yaqinda olim metafizika, etika, estetika, mantiq va boshqa fanlarga, shu jumladan astronomiyaga oid bir nechta kitoblar va ko'plab insholarni nashr etdi. Kant Nyutonning tamoyillarini koinotning kelib chiqishini eng yaxshi tushuntirgan va hozirgi kungacha o'z ahamiyatini yo'qotmagan dastlabki ibtidoiy tumanlik haqidagi gipotezasida ishlatgan.

1764 yilda - Kant o'zining "Tabiiy ilohiyot va axloq printsiplarining ravshanligi" mavzusidagi tadqiqotini nashr etdi. U diniy sajdaga "butparastlik" sifatida qaraydi. Uning ta'kidlashicha, din davlat muassasasi sifatida odamlarni buzadi va ikkiyuzlamachilikni keltirib chiqaradi.

Asar Kant ratsionalistik chegaralarni anglaganidan guvohlik beradi: xususan, Volf kabi ratsionalistlar tomonidan mantiqiy namoyishlarning nomuvofiqligini his qila boshladi, u yolg'on xulosa chiqarish munozaradagi pozitsiya haqiqat bo'lishi kerakligini anglatadi deb taxmin qilgan.

Kantning bashoratlari shundan dalolat beradiki, hatto ijodiy faoliyatining dastlabki davrida u haqiqatni dialektik tushunish sari intilib, keyinchalik uning fikrlash uslubiga aylanadi.

Kant juda mashhur o'qituvchiga aylandi. U talabalar orasida mashhur professor bo'lgan, nafaqat uning jonli o'qitish uslubi provokatsion g'oyalarni o'z ichiga olganligi sababli, balki uning hazillari tufayli. Uning o'qituvchilik samaradorligi va qiziqarli muallif sifatida taniqli obro'si Königsbergga ko'plab talabalarni jalb qildi.

Nemis falsafasining asoschilaridan biri Immanuil Kant (1724-1804) faqat Mashhur faylasufgina bo’lib qolmasdan, yirik  tabiatshunos olim hamdir. Kant tomonidan yaratilgan gaz holatidagi ulkan tumanlikdan quyosh sistemasining kelib chiqishi  haqidagi nazariya hozirgi davrda ham astronomiya sohasidagi eng muhim ta’limotlardan biridir. Kantning tabiiy-ilmiy 

qarashlari tabiat hodisalarini metafizik ruhda tushuntiruvchi ta’limotlarga zarba berdi. Kant o’z davri tabiatshunosligi erishgan  yutuqlarni faqat Koinot tuzilishi masalasiga emas, shu bilan birga Koinot genezisi va rivojlanishi masalalariga ham tatbiq  qildi. Kantning inson irqlarining tabiiy kelib chiqishi haqidagi nazariyasi ham muhim ahamiyatga ega. 
Kant ta’limoti bo’yicha, falsafaning eng muhim muammolari bo’lmish — borliq, axloq, degan masalalarini tahlil  qilish uchun eng avvalo, inson bilimining imkoniyatlari va chegaralarini aniqlamoq kerak. Bizning bilimlarimiz  narsaning hodisasini, ya’ni bizga qanday holatda namoyon bo’la olishini (fenomen) bila oladi. Ular bizning tajribamiz  mazmunini tashkil qiladi. «Narsa o’zida»ning bizning sezgi a’zolarimizga ta’siri natijasida sezgilar xaosi vujudga 
keladi. Bu xaos bizning aqlimiz quvvati bilan tartibga solinadi va bir butunga aylantiriladi. Biz tabiat qonunlari deb  bilgan narsalar aslida aql tomonidan hodisalar dunyosiga kiritilgan aloqadir. Boshqacha qilib aytganda, bizning aqlimiz  tabiatga qonunlar kiritadi. Lekin hodisalar dunyosiga inson ongiga bog’liq bo’lmagan narsalarning mohiyati, ya’ni 
«narsa o’zida» mos keladi. Ularni mutlaq bilish mumkin emas. «Narsa o’zida» biz uchun faqat aql bilan bilish mumkin  bo’lgan, lekin tajribadan kelib chiqmaydigan mohiyatdir. Kant inson aqlining cheksiz qudratiga ishonchsiz qaraydi.  Inson bilimining nisbatan cheklanganligiga u ma’lum axloqiy ma’no beradi. Uningcha, agar inson mutlaq bilimga ega  bo’lsa, unda axloqiy burchni bajarishi uchun kurash ham, intilish ham bo’lmasdi.  Kant ta’limoti bo’yicha, makon va zamon g’oyalari insonga uning tasavvurlaridan oldin ma’lumdir. Makon va  zamon real emas, balki faqat tushunchada, g’oyalardadir.