|
j
debitorlik va kreditorlik qarzlarini kamaytirish, tugatish borasida chora- I
tadbirlar belgilanib, amaliyotga tatbiq etilmoqda. I
Shunday xo‘jalik mablag‘lari mavjudki, ular korxona xo‘jalik faoliyati i oborotidan chetlatugan bo‘ladi.
Foydadan hisoblangan va to‘langan soliqlar - korxona xo‘jalik faoliyati natijasida olgan foydasidan ishlab chiqilgan ko'rsatmalarga asosan, soliq summalarini to‘laydi. Shu maqsadda hisoblangan va to'langan soliq summalari korxonalarning oborotdan chetlatilgan mablag‘lari hisoblanadi.
Ishlab chiqarish xarajatlari - korxonaning ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan mablag‘laridir.
Davr xarajatlari - korxonani boshqarish,tashkil etish va mahsulotni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan moddiy hamda mehnat sarflari.
Muomala xarajatlari - savdo korxonalarining faoliyati bilan bog‘liq xarajatlar bo‘lib, ular ham savdo korxonasining oborotdan chetlatilgan mablag‘lari hisoblanadi.
Masalan, reklama, transport, elektr energiya to‘lovi, mehnat haqi xarajatlari va hokazo.
TugaUanmagan ishlab chiqarish - korxona barcha ishlab chiqarish bosqichlaridan to‘liq o‘tmagan, tegishli texnik va boshqa sinovlardan o‘tmagan, yig‘ilmagan mahsulotlar bilan bog‘liq xarajatlar.
Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari - korxonada tashkil etilgan yordamchi ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar.
Zarar - korxona xo‘jalik faoliyati natijasida olingan moliyaviy natija bo‘lib, u asosiy vositalarni, nomoddiy aktivlarni, qimmatbaho qog‘oz-lami, tovarlarni, tayyor mahsulotni (ish, xizmat) sotish natijasida vujudga keUshimumkin.
Bu xarajatlar 1995- yilning 1- yanvardan amaliyotga joriy qilingan «Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish va uni sotish bo‘yicha mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga kiritiladigan xarajatlar tarkibi va moliyaviy natijalarning shaldlanish tartibi to‘g‘risida»gi nizomga asosan guruh-lanadi.
Xo‘jalik mablag'larining tashkil topish manbalarining ikki turi mavjud:
Korxona mablag‘larining manbasi.
Chetdan jalb etilgan mablag‘larning manbasi yoki majburiyatlar. Korxona faoliyati davomida xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish
manbalari quyidagi yo‘nalishlar bo'yicha kengayib, ko'payib boradi (4-chizma):
- soliq to'lovidan so‘ng, korxona ixtiyorida qoladigan foyda
hisobiga;
- topadigan turli fondlar hisobiga (zaxira kapitali, qo‘shimcha kapi-
tal va hokazolar).
Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi qonunga muofiq Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatga olingan yuridik shaxslar, ularning O‘zbekiston Respublikasi hududida hamda undan tashqarida joylashgan sho‘ba korxonalari, vakolatxonalari, filiallari va boshqa tarkibiy bo‘linmalari buxgalteriya hisobi subyektlaridir.
Yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxslar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, shuningdek chet el yuridik shaxslarining O‘zbekiston Respublikasi hududidagi vakolatxonalari, filiallari va boshqa tarkibiy bo‘linmalari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hisob yuritadi hamda hisobot taqdim etadi.
XULOSA
Ushbu kurs ishida ketirilgan ma’lumotlardan ko'rinib turibdiki, jamiyatni boshqarish va tartibga soUshda hisob tizimi muhim ahamiyatga egadir. Ko‘rib o'tUganidek, hisob tizimi o‘z rivojlanish tarixiga ega bo‘lib, inson hayoti bUan bevosita bog'langandir.
Tovar ayirboshlash davrida xo‘jalik hisobi ahamiyati ko'paydi, chunki tovar ayirboshlash uchun umumiy ekvivalent talab etiladi. Umumiy ekvivalentga esa faqat hisob-kitobni tahlu etish, to‘g‘ri yuri-tish orqahgina ega bo'lish mumkin, ya’ni almashtiriladigan tovarni ishlab chiqarishga sarflangan ijtimoiy zaruriy mehnat miqdorini aniqlash kerak bo‘ladi. Ishlab chiqarish kengaytirUgan takror ishlab chiqarish jarayonini o‘sishi natijasida xo‘jalik faoliyatiga rahbarhk qUish murak-kablashgan va moddiy ishlab chiqarish asosida vujudga kelgan xo'jalik hisobining ahamiyati oshgan, jamiyatning hamma sohalarida mulklarni hisobga olish borasidagi, iqtisodiy faoliyatini boshqarishdagi roli oshib borgan.
Xo'jalik hisobi yagona bir tizim bo'Ub, uning ajralmas, bir-biri bilan o‘zaro bog'liq uch turi mavjud: tezkor hisob, statistik hisob, buxgalteriya hisobi.
Kishilik jamiyatining hamma bosqichlarida ham xo'jalikdagi hisob turlariga talab mavjud bo'lgan.
Xo‘jalik hisobida quyidagi o'lchov birliklaridan foylalamladi: natura o‘lchovi, pul o'lchov birligi, mehnat o‘lchov birhgi.
Buxgalteriya hisobining predmeti korxonaning xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkU topish manbalarini, ularni xo‘jalik jarayonlari natijasida o'zgarib borishlarini yoppasiga, uzluksiz, qonun-qoidalarga asosan hujjatlarda to‘liq, aniq, to‘g‘ri aks ettirib borishdir.
Buxgalteriya hisobining obyektlari quyidagilardan iborat bo'ladi:
Xo'jalik mablag'lari.
Xo'jalik mablag'larini topish manbalari.
Xo'jalik jarayonlari.
Xo'jalik jarayonlari 3 turga ajratiladi:
1.Ta’minotjarayoni.
2.Ishlabchiqarishjarayoni.
3.Sotishjarayoni.
Buxgalteriya hisobining usullari quyidagilardan iborat:
baholash va kalkulatsiya, hujjatlashtirish hamda inventarizatsiya, schyotlar tizimi va ikki yoqlama yozuv, balans va hisobot. Schyotlar tizimi va ikki yoqlama yozuv usullari faqat buxgalteriya hisobining o‘ziga xos usullari deb aytiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.O’zbekiston Respublikasining “ Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonuni.
2. O’zbekisto Respublikasi Buxgalteriya hisobi Milliy standartlari.
3.R.O. Xolbekov “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” Toshkent-2011
4.U.I Inoyatov “ Buxgalteriya hisobi” Toshkent -2011
Do'stlaringiz bilan baham: |
