Ilmiy tadqiqot markazi

ISLOM MOLIYASI VA UNING MUOMALADA PAYDO BO’LISH BOSQICHLARI
 
 
Pulatova Moxira Baxtiyorovna 
–

dotsent TFI
 
Qulmamatov Abdivahob Sheraliyevich 
–
 
 magistrant TFI
 
 
Iqtisodiy salohiyat va barqarorlikni oshirish, cheklangan resurslardan cheklanmagan 
ehtiyojlarni qondirish masalasi ustidan bahs-
munoza bo’lib turgan bir paytda, ildizi 
Payg’ambarimiz Muhammad s.a.v. sababli paydo bo’lgan, ya’ni Muqaddas Qu’roni Karim orqali 
yuzaga kelgan moliyaviy munosabatlar bugungi kunda iqtisodiy tushuncha yuzaga keldi, bu 
–
islom moliyasi. Islom moliyasi ana’naviy moliyadan halollik va ribo yo’qligi bilan yaqqol 
ajralib turadi. 
Islomiy moliya tarmog‘i so‘nggi yillarda islomiy moliya FinTech sohalari bilan 
bir 
qatorda, shuningdek, xalqaro moliyaviy xizmatlar sanoatida eng jonli va shu bilan birga hali 
ko‘zga yaqqol tashlanmagan tarmoqlardan biri bo‘lib qolmoqda. Hozirda islom moliyasi 
sektori yiliga 15% dan 25% gacha o‘sib bormoqda, bu yo‘nalishdagi institut
lar esa jahonda 
$2,7 trlndan ortiq aktivlarni boshqarmoqda.
214
Islom moliyasi tarixiga nazar soladigan bo’lsak, Islom dini Payg‘ambarimiz Rasululloh 
s.a.v orqali insoniyatga keldi va nisbatan qisqa muddatlarda Makka hamda Madina 
shaharlarida keng tarqaldi.
Islomga qadar bu shaharlar mahalliy tadbirkorlik, davlatlar va elatlararo savdo 
munosabatlari orqali gullab yashnagan. Bu davrda riboga asoslangan moliyalashtirishlar 
amaliyoti moliyaviy ehtiyojlarni qondirishning asosiy manbai hisoblangan. Makkalik 
tadbi
rkorlar va Madinalik dehqonlar o‘zlarining moliyaviy ehtiyojlarini faqatgina foizli 
moliyalashtirish orqali qondirishgan. Jumladan, ribo bilan shug‘ullanishni, ma’lum 
mahsulotlar iste’moli va savdosini ta’qiqlovchi Qur’on oyatlari Islom moliyasiga asos bo‘
lib 
xizmat qildi. Natijada, ushbu tamoyillar Makka va Madinada muvaffaqiyatli qo‘llanilib, asrlar 
davomida dunyoning boshqa davlatlarida ham keng tarqaldi. 
Zamonaviy islom moliyasi rivojlanish bosqichini quyigadi davrlarga ajratishimiz 
mumkin: 
1. XX asrning 50-yillaridan 80-
yillarning o‘rtalarigacha –
uyg‘onish, asosiy nuqtai
-
nazarlarni shakllantirish va qayta yuzaga chiqish davri; 
2. 80-
yillarning o‘rtalaridan 90
-yillarning oxirigacha 
–
shakllanish davri; 
3. 90-
yillarning o‘rtalari/oxiridan hozirgi kungac
ha 
–
o‘zgarishlar va yangi g‘oyalar 
(innovatsiyalar) davri; 
4. Hali boshlanmagan, lekin vaqti yetib kelgan rivojlanish bosqichi. 
214
https://www.gazeta.uz/oz/2022/10/17/islamic-finance/ 

---

378 
Ilmiy izlanishlar va foizsiz ish yuritadigan moliya muassasalari tashkil etish borasidagi 
dastlabki urinishlar o‘tgan asrning 5
0-60-
yillarida Hindiston, Pokiston va Misrda bo‘lgan 
(masalan 1963-
1967 yillarda faoliyat olib borgan «Mit Gamr» bankini (Misr) birinchi islom 
banki deb atashsa ham mazkur bank ta’sischilarining o‘zlari siyosiy sabablarga ko‘ra islom 
banki degan nomga da’vogarlik qilishmagan). Shunday qilib, 1975 yilda tashkil etilgan «Dubay 
islom banki» va «Islom taraqqiyot banki» birinchi islom banklari sifatida tanildi. Keyinchalik, 
Fors ko‘rfazi mamlakatlarida, Sudan va Misrda bir qancha islom banklari paydo bo‘ldi. Bu 
masalada 1972-
yilda Saudiya Arabistoni podshohligining Jidda shahrida bo‘lib o‘tgan Islom 
hamkorlik tashkilotining (IHT) 3-
konferensiyasi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
Hozirgi vaqtda Islom moliyasi eng yaxshi yo‘lga qo‘yilgan uchta davlat Saudiya 
Arabistoni
, Eron, Malayziya ko‘rsatkichlar ko‘lami bo‘yicha global bozor hajmining 66 foiziga 
egalik qiladi. O‘zbekistonda «Islom bank ishi va moliyasi» tashkiloti (AlHuda) fikricha, MDH 
mamlakatlarida islom moliya sanoatining o‘sishi boshqa davlatlarga qaraganda se
kinroq, 
ammo bu mintaqada imkoniyatlarning ortib borayotgani tufayli jahon xalqaro bank 
sanoatining e’tiborini tortmoqda. MDH davlatlari hukumatlari ushbu sektorni rivojlantirish 
bo‘yicha tashabbus ko‘rsatsa, keyingi besh yil ichida islom banki ishi sezilarli darajada o‘sadi. 
Bugungi kunda O‘zbekistonda islom moliyasiga qiziqish tobora ortib bormoqda. O‘zbekiston 
—
Markaziy Osiyoning 35 million ortiq aholiga ega muhim davlati, aholisining 93 foiz qismi 
musulmonlardir. U nafaqat gaz, neft va boshqa tabiiy resurslarga boy, balki azaldan ham ilm 
va islom dinining markazlaridan biri bo‘lib kelgan.
O‘zbekiston aholisi uchun ushbu sohaning yanada tezroq rivojlanishi va Islom 
banklarining paydo bo‘lishiga huquqiy
-
me’yoriy asosning yetishmasligi, soliq va boshqaruv 
infratuzilmasining yo‘qligi, shuningdek, aholi orasida ayniqsa Islomiy moliyalashtirishga 
aloqador moliyaviy savodxonlikning pastligi xalaqit bermoqda. 
Afsuski, “Global Islamic Fintech”ning 2022
-yil uchun yillik hisobotida islomiy Fintech 
kompaniyalarning 
375 talik ro‘yxatida O‘zbekistondan faqatgina bitta tashkilot ro‘yxatga 
olingan (1-
rasm). Bu IMAN Invest bo‘lib, O‘zbekistonda islomiy moliyalashtirish xizmatlarini 
ko‘rsatuvchi kompaniya hisoblanadi.