Ilmiy maqola va tadqiqotlar

Fe’llarning  boblarg‘a  ayrilishi
Ahmat  sabog‘ini  o ‘qudi;  Muallim  talabani  chaqirg‘an; 
Cho‘lpon  she’rini yubormaydir.
Yuqoridag‘i  gaplarda  o ‘qudi,  chaqirg‘an,  yubormaydir 
so‘zlari fe’llar bo‘hb Ahmat, muallim,  Cho ‘Ipon shu fe’llaming 
ishlovchilaridir.  Biz bu  fe’llami  ishlovchilari bilangina:
Ahmat  o ‘qudi;
Muallim  chaqirg‘an;
Cho ‘Ipon  yubormaydir
deganda so‘zimizni tinglag‘an  kishi  «nimani?  kimni?»  deb, 
albatta,  so‘raydir.  Biz shu so‘roqlarg‘a javob bo‘lsin deb sa- 
bog‘ini,  talabani,  she’rini  degan  bo‘lamiz.
Demak:  bu  fe’llar,  o‘z  ishlovchilaridan  sodir b o ig ‘ach 
ta’sirlari boshqa bir kimsa yo boshqa bir narsaga tushadir;  u 
ham  saboq,  talaba,  she’r&&n  iboratdir.
Ishlovchidan  sodir b o ig ‘ach  ta’sirlari  boshqa  bir  narsa 
yo kimsaga tushkan feiga birinchi bob «o‘tish fei» deymiz — 
bu bir.
Yomur  yog‘maydir;
Bulutlar ketkan;
Quyosh  chiqdi.
164

---

Bu gaplardagi yog‘maydir, ketkan, chiqdi so‘zlaridan keyin 
«nimani?  kimni?»  degan  so‘rashlar  boshlaydir.  Demak:  bu 
fe’llar  o‘z  ishlovchilaridan  sodir  bo‘lg‘ach,  ta’sirlari  bosh- 
qag‘a tushmaydir,  bunday fe’lga ikinchi bob  «salt fe’l»  dey- 
miz — bu  iki.
*  *   *
Sharif Tursun  bilan  so ‘zlashdi.
Tursun  bilan  Sharif so‘zlashdilar.
Iki  o ‘rtoq so ‘zlashdilar.
Bu  gaplarda ko‘rganimiz so‘zlashdi, so ‘zlashdilar fe’llari 
bir  ishning  iki  ishlovchi  tomonidan  bir-birlariga  qaratib 
ishlanganligini  bildiradir.  Bunday  fe’lga  uchinchi  bob 
«o‘rtoqliq  fe’l»  deymiz.
0 ‘rtoqliq  fe’lni  yasamoq  uchun  bo‘lishliq  buyruqg‘a 
«ish — ish» qo‘shiladir: yozishadir; yozisharmiz; kelishkanmiz 
kabi.  Bulami bo‘lishsiz qilmoq uchun «ish — ish»dan so‘ng 
«ma — ma» qo‘shiladir: yozishmaydir, yozishmaymiz, kelish- 
magansiz kabi  — bu  uch.
*  *  *