Ilmiy maqola va tadqiqotlar

olmosh,  ko‘makchi so‘zlari  kabi qisimlarg‘a ajraladir.
«Quyosh, bulut,yog‘och, temir, Ahmat» degandashuso‘zlar- 
ning har biri birga bir  narsani eslatadi.  Boshqacha aytkanda, 
bu so‘zlaming har biri, biiga eslatkani narsaning otidir. Bildir- 
gani ma’nog‘a ot boiib taqalg‘an so‘z — «ot»dir.
Ot  ma’nosining  tutash ko‘zga ko‘rinarlik narsa bo‘lishi 
lozim  emas.  Jon,  es,  tun,  qayg‘i,  zulm kabi.  Ma’nosi ko‘zga 
ko‘rinmas  otlar  ham bordir.
Qizil olma,  qora  taxta,  uzun yog‘och, yiroq kent deganda 
olma, taxta, yog‘och, kentso‘zlarining biror ot ekanini bilamiz. 
Shu  otlaming  «nuchuklik»10  .larini  onglatmoq  uchun  qizil, 
qora,  uzun,  yiroq so‘zlari  unlarg‘a  qo‘shilg‘andir.  Bir otning 
«nuchuklik»ini onglatmoq uchun uning bosh tomonig‘a kel- 
tirilgan so‘ziga «sufat» va shu otning o‘ziga «sufath» deyiladir.
*  *  *
Yozdim,  o ‘qudim,  borarmiz,  kelarmiz.
Yuqoridagi  to‘rt  so‘zning  har  birini  olib,  boiaklab 
ko‘raylik:
Yoz-d-im,  o ‘qu-d-im,  bor-ar-miz,  kel-ar-miz.  Ko‘ra- 
mizkim,  har bir so‘zimiz uchka boiindi.  Bunlaming birin- 
chi boiaklari biror ishni, uchinchi boiaklari shu ishni ishla- 
ganning  so‘ylaguchiga  nisbatini,  ikinchi  boiaklari  esa  shu
0 Kichkina  alomatlari  bosim  o‘mini  ko‘rsatadir.
10 -  Abdurauf Fitrat 
145

---

ishning  qaysi  zamonda  boiganini  bildirmak  uchun  aytil- 
gandir.  Mana shunday so‘zlar «fe’l»  deb ataladir.
Bir  ishni,  bir  zamonni,  ishlaguchining  so‘ylaguchiga 
nisbatini  bildirgan  so‘z  feidir.  Har  fe’lning  birinchi  boiagi 
«o‘zak»,  ikinchi boiagi «zamon belgisi»,  uchinchi boiagi esa 
«ishlovchi» belgisidir. «Ot, fei, sufat» bo‘lmag‘an so‘zlar «ko‘- 
makchi so‘z» boiadir. Ko‘makchi so‘z bir gapdan, bir jumla- 
dan  onglashilg‘an  «o‘y»g‘a  boshqacharoq  bir  shakl  bermak 
uchun ishlatiladir: nechun? chunki, juda, sira, hech, ham kabi.