kкр = maxm Di åDi
1 bu yerda: max Di – parallel m seriyalardagi eng katta dispersiya soni; åm Di - m seriyalardagi dispersiya yig‘indisi.
1
Agar kкр £kкт bo‘lsa, ya’ni kкт - Koxren kriteriyasini jadval qiymati, bu ishonchlilik ehtimoli Pd va ozodlik darajasi soni q=n-1 ga bog‘liqligi qabul qilingan. Bu yerda m- seriyalarning kuzatishlar soni; n - seriyadagi o‘lchashlar soni. Masalan, jadvalda korxonaning biror-bir iqtisodiy ko‘rsatkichi m=3 seriyada n=5 marotoba takror-takror kuzatilib, olingan.
Shuning ishonchli-takrorlanishini aniqlash kerak bo‘lsin.
Jadval Korxona biror-bir iqtisodiy ko‘rsatkichini kuzatish natijalari va uning qayta ishlovi
Kuzatuv seriyasi
|
Ko‘rsatkichlarni miqdori va takrorlash
|
Hisoblash
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
xi
|
Di
|
1
2
3
|
7
9
8
|
9
7
8
|
6
8
7
|
8
6
9
|
4
5
8
|
6,8
7,0
8,0
|
3,7
2,0
0,5
|
Unda Koxren kriteriyasi:
kкр = maxm Di = 3,7 = 0,59.
åDi 3,7 + 2,0+0,5
1
Ozodlik darajasi soni q-n-1=5-1=4
Koxren kriteriyasi jadvalida Pd=0,95 uchun m=3, q=4 da kkt = 0,74.
Demak, kuzatilgan kattalik aniq takrorlanuvchi, chunki 0,59 £ 0,74 dan. Agar teskarisi bo‘lganda, unda m ni yoki n ni sonini oshirishga to‘g‘ri kelar edi.
Tajriba natijalari qayta ishlovi natijasida turli xildagi grafiklar, diagrammalar va formulalar ishlab chiqiladiki, ularning qanchalik darajada haqiqatni anglatishini baholash – adekvatlik deb yuritiladi.
Adekvatlikning aniqlanishi, bu tajriba natijalari aproksimotsiyasining (“aksini” yaratish) nechog‘lik xatoligi borligini aniqlash demakdir. Buning uchun Fisher statistik kriteriyasi tajriba natijalari bo‘yicha - kфэ va nazariy (hisobiy) natijalari - kфт hisoblab, bir-birini taqqoslash va agar kфэ <kфт bo‘lsa, unda yaratilgan model adekvat – deb qabul etiladi. Fisherning tajriba kriteriyasi:
kфэ = Da Dср .
ån (y it - y iэ )2
Bu yerda: Da – adekvatlik dispersiyasi, D a = 1 n - d ;
Dsr – o‘rtacha tajriba natijalari dispersiyasi,
ååm n (yit - yiэ )2
Dср = 1 1 : m × n
Bunda: yit - har bir o‘lchashdagi nazariy funksiya qiymati; yiэ - funksiyaning tajriba qiymati;
yiэ - m seriya o‘lchashdagi o‘rtacha tajriba qiymatlari funksiyasi;
n – har bir tajribadagi o‘lchashlar soni;
d – nazariy regressiya tenglamasi koeffitsiyentlar soni;
kft Fisher kriteriyasi jadvalidan ishonchli intervali 0,95 va ozodlik
soni q1=n-d, q2=n(m-1) olinadi.
Maqsadga muvofiq shuni aytish mumkinki, Fisher kriteriyasi kichik sonli o‘lchash sonlarida qo‘llaniladi, katta sonli (n>30) o‘lchashlarda esa Pirson, Romanovskiy, Kolmogorovlar kriteriyalari qo‘llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |