Ilmiy ish asoslari

Ilmiy tavsiflash va tasniflash, ilmiy talqin, uning turlari.

Ilmiy bilim olish o`rganilishi maqsad qilingan obyektni ilmiy tomondan tavsiflash, tasniflash va ilmiy talqin qilish orqali amalga oshiriladi. Ilmiy tavsiflash tafakkur hosilasining alohida turi bo`lib, noma’lumlikni ma’lumlik orqali tushuntirishdir. Ilmiy tavsifda ikki tur xususiyatlar ajratiladi: birinchisi, bu tavsiflanayotgan obyektlar, hodisalarning umumiy sinfiga oid, yahni bu obyekt qanday turga mansubligini ko`rsatib beruvchi xususiyatlarni aniqlash, ikkinchisi esa xuddi shu turga kirgan obyektlardan tavsiflanayotgan obyektni farqlash imkoniyatini beruvchi xususiyatlarni topishdir. Tadqiq qilinayotgan obyektning umumiy yoki farqli xususiyatlariga ko`ra muayyan guruhlarga ajratib o`rganilishi ilmiy tasnif (klassifikatsiya) deb ataladi. Tasnif arab tilidan olingan so`z bo`lib, guruhlash, sinflarga ajratish mahnosini bildiradi. Demak, ilmiy bilish ijodiy jarayon bo`lib, u, birinchi navbatda, o`rganishni, tadqiq etishni taqozo etadi. Ilmiy tadqiqotning keyingi bosqichi olingan bilimlarni talqin qilish – integratsiya qilish bo`lib, tadqiqotning ori­ginal, betakror ijodiy ish ekani asosan talqinda aks etadi. Tanlangan mavzu, qo`llanilgan usullar, aniqlangan farazlar, tadqiqot ishi bo`yicha o`tkazilgan eksperiment tajriba-sinov ishlari ham talqin orqali baholanadi. Shuning uchun, ilmiy talqin tadqiqotchining uslubi, ijod mahsulini taqdim eta olish mahorati ifodasi hamdir. Ilmiy talqinning quyidagi ko`rinishlari mavjud:
- ijodiy talqin;
- ilmiy talqin;
- kompilyativ talqin;
- dogmatik talqin;
- ratsional va irratsional talqin;
- badiiy talqin;
- erkin talqin va boshqalar.
Ijodiy talqin obyektni shunchaki izohlash emas, balki uni zamonaviy ilmiy qarashlarga bog`lab o`rganish, ular sintezidan o`tkazishdir. Bunda tadqiqotchining mustaqil fikri, o`z yechimi va xulosalari tadqiqot ishining asosiy nuqtasidir. Ijodiy talqin ijodkor bilan hamkorlikda ijod qilish bo`lib, u matnni, asarni kengroq, chuqurroq tahlil qilishda qo`llanadi va ijod usuli hisoblanadi. Ijodiy tanqid ham ilmiy talqinning bir turi, ammo unda matn, asarning nafaqat ijobiy tomonlari, balki kamchiliklari ham yoritib berilishi kerak bo`ladi.