Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

 
264 - САВОЛ: 
ФАН ЎЗИНИНГ ИЧКИ ҚОНУНИЯТЛАРИГА 
БЎЙСУНАДИ ДЕГАНДА НИМАНИ ТУШУ-
НАСИЗ? 
ЖАВОБ: Фан ўзининг ички ривожланиш қонуниятларига 
ҳам бўйсунади. Ундаги ҳар бир янгилик аввалги ютуқларни 
бутунлай инкор этмасдан, унга янги шакл ва мазмун беради 
ҳамда уни ривожлантиради. Билишнинг эмпирик даражасида 
тажриба, таққослаш, ўлчаш, кузатиш, анализ ва синтез қилиш 
индукция ва дедукция тамойиллари ётади. Назарий даражаси 
учун эса билишнинг гипотеза, моделлаш, идеаллаштириш, 
обстракция, умумлаштириш, синфларга ажратиш, хаёлий 
тажриба каби тамойиллар тааллуқлидир.
Фандаги турли соҳаларнинг ўзаро алоқадорлигини муайян 
тамойиллар асосида ёритиш ва уларни маълум тартиб билан 
мантиқий асосланган ҳолда жойлаштириш муаммоси қадим 
замонлардан бери олимларни қизиқтириб келган. Фанларнинг 
ўзаро алоқадорлиги, унинг предмети ва турли соҳалари 
ўртасида объектив муносабатлар орқали ифодаланади. 
КЎРСАТМА: Ижодий фаолиятда фанлар ички тамойил 
(камайиб борувчи умумийлик – умумийликдан хусусийликка) 
ва ўсиб борувчи аниқлик (абстрактикликдан аниқликка), 
оддийдан мураккабликка, қуйидан юқорига ривожланиш 
тартибида жойлашишини эсдан чиқармаслик керак. 

---

193 
 
265 - САВОЛ: 
ФАНЛАР СИНТЕЗИ ДЕГАНДА НИМАНИ 
ТУШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Фанлар синтези ҳозирги замонда мураккаб тизим 
сифатида қарашни тақозо этмоқда. Масалан, экологик муаммо 
биология, география, тиббиёт, экономика, техника, кимё, 
кибернетика манбалари ва методларини ўз ичига қамраб олади. 
Ҳозирги замон фани юксак даражага кўтарилмоқда. Элементар 
заррачалар дунёси, молекулалар биологияси, галактикалар фаннинг 
бошқа кўринишларидир. 
Фаннинг кибернетика, атом ва ядро энергетикаси, касмонавтика, 
электроника, яримўтказгичлар физикаси, генетик код назарияси, 
ижтимоий психология, математик лингвистика каби нисбатан янги 
соҳаларда Ватанимиз олимларининг ҳиссаси каттадир. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот иши бўйича шакллантирилган 
тизим албатта очиқ тизимдан иборат бўлиши керак. Бунга сабаб 
тадқиқот давомида шакллантирилган тизмнинг элементлари ва 
ҳаттоки, қисм тизимлари ҳам кўпайиб ёки камайиб туриши 
мумкин. Бу тадқиқот объекти ва мақсад-вазифалари асосида 
ишлаб чиқилган ташкилий - тузилмавий модель кўринишига 
ўзгартириш (корректировка) қилганда рўй беради.