Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

7 - САВОЛ: 
АНИҚЛАШТИРИШ МЕТОДИ ҚАНДАЙ 
ЖАРАЁНЛАРНИ 
ИФОДАЛАЙДИ 
ВА 
УНИНГ КОМПОНЕНТЛАРИ НИМАЛАР-
ДАН ИБОРАТ? 
ЖАВОБ: Аниқлаштириш методи – бу умумий назариядан 
айрим қўллашларга ўтиш ёки абстрактдан аниқ кўп хилликка 
ўтиш; аниқлаштириш натижаларни белгили расмийлаштириш 
(мисол, масала, чизма, модель, алгоритм, ҳисобот, иншо ва ҳ.к.) 
ларнинг мажмуасидан иборат. 
Аниқлаштириш методи компонентлари: 

Исбот методи компонентлари: тезисни аниқлаш; исбот 
усулини танлаш; зарур ва етарли далилларни саралаш; 
хулосаларни таърифлаш (қарши усул, классификация); сабаб-
оқибат алоқаларини аниқлаш; исбот, фикр, алгоритм, схема, 
модель ва шу кабилар; 

Тушунчаларни 
аниқлаш 
ва 
тушунтириш 
методи 
компонентлари: Хил ва тур белгиларини топиш; кўрсатиш, 
тушунтириш, тасвирлаш, таъриф бериш, натижаларни (мантиқий 
таърифлаш, тушунча диктанти, ўйинлар ва ҳ.к.) белгили 
расмийлаштиришлар киради. 
КЎРСАТМА: 1. Тадқиқотчи фикр, илмий фикр ва уларнинг 
ғоя кўринишида ифодаланишига доимо эътибор бериш керак. 
Бунда аниқлаштириш методи қўл келади. Бунга сабаб илмий фикр 
истеъмолда кенг фойдаланишга ўтгандан кейин ўз ўрнини ўзидан 
кейин келган илмий фикрга бўшатиб беради. 
2. Илмий ижодда жараёнларнинг ифодаланиши ва унинг 
асосий ўтиш ҳолатини назарда тутган ҳолда жараёнга таъсир 
этувчиларни аниқлаш ҳамда улар ичидан асосий ва иккинчи 
даражалиларни аниқлаш зарур бўлади. Бунга аниқлаштириш 
методи ва унинг компонентларининг функционал имкониятлари 
дидактик асос бўла олади. Шунингдек, бунда ўрганилаётган 
жараённинг ташкилий-тузилмавий моделини яратишда ўта 

---

18 
муҳимдир, чунки, “Тизимий ёндашув” тадқиқот усулини фақат шу 
асосда амалиётга жорий этиш мумкин.