Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

BURUN BUSHLIG’I 

Burun  bo’shlig’ida  dahliz  va  nafas  olish  qismi  tafovut  etiladi.  Dahliz  teri  epiteliysining  davomi 

bo’lgan  ko’p  qavatli  yassi  epiteliy  bilan  qoplangan.  Epiteliy  ostida  yog’  bezlari  va  soch  ildizlari 

joylashadi.  Bu  erda  joylashgan  ko’p-gina  tuklar  olinayotgan  havodagi  chang  zarrachalarini  tutib 

qoladi.  Burun  bo’shlig’ining  nafas  olish  qismi  ko’p  qatorli  prizmatik  hilpillovchi  epiteliyli  ishlli^ 

parda bilan qop-langan. Bu erda 4 xil hujayralar: 

kiprikli,  oraliq  yoki  bazal,  mikrovorsinkali  va 

---

 

258 

qadahsimon  yoki  bez  hujayralari  tafovut  qilinadi.  Kiprikli  epiteliy  uzunligi  3-5  mkm  bo’l-gan 

hilpillovchi  kiprikchalar  tutadi.  Bu  hujayralar  orasida  apikal  qismida  mikrovorsinkalar  tutuvchi 

hujayralar  ham  bor.  Qadahsimon  hujayralar  shilliq  ishlovchi  hujayralardir.  Bu-run  bo’shlig’ining 

nafas olish qismi shilliq qavatning o’z xusu-siy qatlamida juda ham yuza joylashgan ko’pgina qon 

tomirlar  joylashadi.  Bu  tomirlar  nafas  havosini  ilitib  o’tkazishda  mu-him  ahamiyatga  ega.  Burun 

bo’shlig’ining quyi qismida joylash-gan enlik venalar chigali ba’zi ta’sirlar tufayli qon bilan to’lganda 

shilliq qavat ko’payib, burun bitish alomatlari yuza-ga kelishi mumkin. 

YUqori burun chig’anog’i sohasining shilliq pardasi hid retcep-torlari tutgan maxsus epiteliy bilan 

qoplangan («Hid bilish organi»ga q.). 

hiqildoq 

Hiqildoq  nafas  olish  sistemasining  havo  o’tkazuvchi  a’zosi  bo’lib,  u  tovush  hosil  bo’lishida  ham 

muhim o’rin tutadi. Hiqil-doq 3 pardadan tuzilgan: ishlliq parda, fibroz-tog’ay parda va adventitciya 

pardasi (155-rasm). 

SHilliq parda (Tunica mucosa) tovush bog’lamlaridan boshqa joylarda ko’p qatorli kiprikli epiteliy 

bilan qoplan-gan. Tovush bog’lamlari sohasida esa epiteliy ko’p qavatli yassi. SHilliq parda burmalari 

hiqildoqni o’rta qismida haqiqiy va soxta tovush bog’lamlarini hosil qiladi. SHilliq pardaning xususiy 

qavati siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’-qimadan iborat bo’lib u ko’p elastik tolalar tutadi. 

Tovush bog’lamlari ichida ko’ndalang targ’il mushak tutamlari joyla- 

 

155- rasm. Bola hiqildog’i-ning bo’ylama kesimi (sxema). 

1 -yutqinustn tog’ayi; 2 - shi

L

-liq qavatning xususiy qatlami; 3 - lg’mfoid to’plamlar; 4 - yol-g’on 

ovoz boy^amining ayrim mu-shak tutamlari; 5 - yolg’on ovoz boylami; 6 - bezlar; 7 - qalqon-simon 

tog’ay; 8 - hiqildoq qo-rinchasi; 9 - haqiqiy ovoz boyla-mi; 10 - haqiqiy ovoz boylami-ning 

mushaklari; 11 - epitelpy (YU. I. Afanas’evdan). 

shib, ularning qisqarishi tovush bog’lamlari orasidagi yoriqni toraytiradi yoki kengaytiradi va 

natijada tovush balandligi o’zgaradi. SHilliq pardaning xususiy qavatida aralash oqsil-shilliq bezlar 

va limfoid follikullar uchraydi. Limfoid follikullar to’plamlari hitcildoq murtagi deb ham 

nomlanadi. Fibroz- tog’ay pardasi gialin va elastik tog’aylardan' va ularni qoplab turgan fibroz 

to’qimadan iborat. Bu parda tayanch-himoya vazifasini o’taydi. 

Adventitciya pardasi siyrak shakllanmagan 

birikti-ruvchi to’qimadan iborat. Hiqildoqning 

---

 

259 

ust qismida joylashgan hiqildoq usti tog’ayi, hiqildoqni halqumdan ajratib turadi. Bu tuzilma asosini 

elastik tog’ay hosil qilib, tog’ay shilliq

: 

parda bilan o’ralgan. U ko’p qavatli yassi epiteliy bilan qop-

langan.