Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Timusning yoshga qarab va ba’zi hollarda o’zgarishi. Ayrisimon bez yosh bolalarda juda 

taraqqiy etgan bo’ladi. Tug’ilgandan to balog’at yoshiga yetguncha uning kattaligi va og’irligi ma’lum 

bir darajada saqlanib turadi. Jinsiy balog’at yoshiga kelib timusning og’irligi o’rtacha hisobda 37–40 

g  atrofida  bo’ladi.  25–30  yoshdan  keyin  timusda  aks  taraqqiyot  davri,  ya’ni  yoshga  nisbatan 

kechadigan  involutsiya  boshlanadi.  Bu  jarayon  ayniqsa  timusning  po’stloq  zonasida  yaqqol 

ifodalanadi. Bu zonada timotsitlar sononing kamayib borishi, retikuloepitelial hujayralar o’rnida yog’ 

hujayralarining paydo  bo’lishi  va  makrofaglar  sonining ko’payishi kuzatiladi.  Involutsiya jarayoni 

mag’iz  zonada  ham  sodir  bo’ladi.  Bu  zonada  ham  yuqoridagidek  timotsitlarning  kamayishi, 

retikuloepitelial  hujayralarning  o’rnini  yog’  to’qimasi  eg’allashi  ko’rinadi.  Gassal  tanachalari  esa 

ancha 

paytgacha 

saqlanib 

qoladi. 

Shuni 

ta’kidlash  kerakki,  o’ta  qarigan,  ammo  sog’ 

---

 

232 

organizmda  timusning  faoliyati  nisbatan  sust  saqlanib  qoladi.  70–75  yoshlarga  kelib  timusning 

og’irligi  faqat  5–6  g  atrofida  bo’ladi.  Bunda  bez  parenximasining  asosiy  qismini  yog’  to’qimasi 

tashkil  etib,  uning  orasida  juda  kam  miqdorda  timotsitlar  va  retikuloepitelial  hujayralar  uchrashi 

mumkin. Kamdan-kam holatlardagina timusning yoshga nisbatan involutsiyasi bo’lmasligi mumkin. 

Bu  holat  “status  thymicolymphaticus”  deb  atalib,  timusda  va  boshqa  periferik  immun-himoya 

organlarida limfotsitlar sonining oshb ketishi bilan ifodaladi. Ko’pincha bu holat buyrak usti bezining 

po’stloq moddasi ishlaydigan glyukokortikoid gormonlarning yetishmovchiligi bilan birga kechadi. 

Garchi  timusda  limfotsitlar  ko’p  bo’lsada,  ularning  faoliyati  to’liq  bo’lmaydi,  shuning  uchun ham 

bunday odamlar mikroblar va zaharli moddalar ta’siriga juda chidamsiz bo’ladi. 

 

Timusning  yoshga  nisbatan,  asta-sekin  kechadigan  aks  taraqqiyotidan  tashqari,  ba’zi  bir 

holatlarda uning tez sodir bo’ladigan involusiyasi ham uchraydi. Bu jarayon aksidental (accidental – 

tasodifiy) involusiya deb atalib, turli xil o’ta kuchli salbiy ta’surotlar (og’ir jarohatlar,  zaharlanish, 

haddan tashqari ochlik, radiatsiya, SPID virusi va hokazolar) natijasida ro’y berishi mumkin. Bunda 

timusda,  ayniqsa  uning  po’stloq  zonasida,  timotsitlarning  birdaniga  ko’p  miqdorda  halok  bo’lishi 

(timotsitoliz  yoki  limfotsitoliz)  va  ularning  makrofaglar  tomonidan  fagotsitoz  qilinishi  kuzatiladi. 

Natijada,  po’stloq  va  mag’iz  zonalar  orasida  chegarani  ajratib  bo’lmaydi.  Aksidental  involutsiya 

davomida  retikuloepitelial  hujayralarda  ham  o’zgarishlar  sodir  bo’ladi.  Ularning  sitoplazmasi 

shishadi  va  yirik  pufaklar  bilan  to’ladi.  Aksidental  involyutsiya  jarayonida  yuqorida  qayd  etilgan 

glyukokortikoid gormonlarning ahamiyati kattadir. Chunki bu jarayon doimiy ravishda shu gormonlar 

miqdorining keskin oshishi bilan birga kuzatiladi. 

 

Shuni  ta’kidlash  lozimki,  aksidental  involutsiya  o’zining  qayta  tiklanish  imkoniyati  bilan 

yoshga nisbatan kechadigan involutsiyadan keskin farqlanadi. Agar organizmga ko’rsatilgan salbiy 

ta’sirlar to’xtatilsa, timus o’zining oldingi holatiga qaytishi mumkin. Shu tufayli timusda bo’ladigan 

aksidental involutsiyani ko’ra bilish va uning oldini olish tibbiyot fani uchun muhim nazariy va amaliy 

ahamiyatga egadir. 

 

Shunday  qilib, timus (ayrisimon  yoki  buqoq  bezi) qizil suyak  ko’migi bilan birgalikda qon 

yaratuvchi  va  immun-himoya  organlarining  markaziy  qismini  tashkil  qilib,  u  T-limfotsitlar  ishlab 

chiqarishi bilan bir qatorda immunitet jarayonlarini boshqarishda ham ishtirok etadi. Bundan tashqari, 

timusda qator biologik aktiv moddalarning ishlanib chiqishi uning endokrin faoliyati ancha taraqqiy 

etganligidan dalolat beradi.