Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

-yadro; 
2-yadrocha; 3-karioplazma; 4-euxromatin; 5-geteroxromatin, 
6- donador endoplazmatik to`r. 
24- rasm. Yadro teshig’ining tugilishi (sxema). 
1-perinuklear bo’shliq; 2-ichki yadro qobigi; 3-tashqi yadro qobigi; 4-periferik 
donachalar 5 - markaziy donacha; 6 - donachalardan tarqaluvchi fibrillalar; 7 –diafragma 
(A. Frenke. 1970; B – Kay, Jonhston, 1972). 

---

45 
Fyolgen reaksiyasining intensivligi DNK miqdoriga to`g`ri proportsional. Optik 
zichlikning o`zgarishini o`rganish orqali strukturadagi yutuvchi moddaning miqdorini aniqlash 
mumkin. Shunday qilib, hujayradagi ko`pgina ximiyaviy komponentlarni miqdoriy analiz qilish 
mumkin bo`lganday sitospektrofotometriya usuli orqali har bir hujayradagi DNK miqdorini 
aniqlash mumkin. 
Yadroning interfaza davrida ishqoriy bo`yoqlar bilan yaxshi bo`yaluvchi qismlari 
(spiralizatsiya natijasida), Geytts tomonidan 1928 yilda 
geteroxromatin 
bo`limlar deb 
nomlangan. Bu bo`limlar xromosomalarning boshqa qismlari, 
euxromatindan 
keskin farqlanib 
turadi (23-rasmga q.). Euxromatin qismlari interfazadagi yadro xromosomalarining 
despirilizatsiyasiga uchrab nozik to`r hosil qilgan bo`limlaridir. 
Xromosomalarning geteroxromatin bo`limlari yana 
xromotsentrlar 
deb nomlanib, ular 
yadrochaga birlashib ketganligi tufayli 
yadrocha xromatini 
deb ham etiladi. Olimlarning 
fikricha, xromosomalar qanchalik ko`proq despirilizatsiyaga uchrasa, ular shunchalik sintetik 
jarayonda aktivroq ishtirok etadi. Xromatinning geteroxromatin qismlari xromosomaning 
telomerlar, sentromerlar soxasiga to`g`ri keladi. Geteroxromatin qismlari aktiv bo`lmasa ham bu 
qismlar euxromatin qismlari funktsiyasiga kuchli ta’sir qiladi. Hozirgi vaqtda 
struktur 
va 
fakultativ 
geteroxromatin farqlanadi. Fakultativ geteroxromatin vaqtinchalik kondensatsiyaga 
uchragan xromatin bo`lib, struktur geteroxromatin esa doimo kondensatsiya holatida bo`ladi. 
Struktur geteroxromatin funktsiyasi hozircha noma’lum. 
Y a d r o c h a. Yadroda bazofil bo`yaluvchi gomogen tuzilishga ega bo`lgan bitta yoki 
ikkita yadrocha bor. Yadrochalar faqat yadroning emas, balki butun hujayraning eng zich qismi 
hisoblanadi. 
Elektron mikroskopik tadqiqotlar yadrocha ipsimon ko`rinishdagi nukleolonemalar va 
ular orasidagi gomogen tuzilmalardan tashkil topganligini ko`rsatdi. Nukleolonemalarning 
qaliyligi 4-8 nm ipchalardan iborat bo`lib, ularda kattaligi 15 nm keladigan granulalar 
joylashgan. RNK yadrochaning xarakterli ximiyaviy komponenti hisoblanib, uni birinchi marta 
Kasperson (1939) topgan. Yadrochada ribosomal RNK (rRNK) va ribosomalar hosil bo`ladi. 
Yadrochalarning hosil bo`lishi va ularning soni xromosomalarning - ikkilamchi tortma 
sohasida joylashgan yadrocha hosil qiluvchi qismlarining miqdori va aktivligi bilan bog`liq. Xro-
mosomalarning yadrocha hosil qiluvchi qismlaridagi DNK dan ribosomal RNK sintezlanib, bu 
RNK yadrocha sohasida oqsil bilan o`raladi va ribosoma subbirliklari hosil bo`ladi. Subbirliklar 
birlashib ribosoma shakllanadi va u yadroda yoki sitoplazmada oqsil sintezida qatnashadi va 
ribosomalar hosil bo`lishida muhim rol o`ynaydi. 
Yadro shirasi yoki kariolimfa (karioplazma) interfazadagi despiralizatsiya bo`lgan 
xromosomalari va yadrocha joylashgan muhitdir. Tirik hujayralarda yadro shirasi strukturasiz 
massa hisoblanadi. Fiksatsiya qilingan preparatlarda esa kariolimfa oqsillari koagulyatsiya 
bo`lishi natijasida nozik to`rga o`xshab ko`rinadi.