Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Iuldoshning homila qismi 
so’rg’ichli xorion va uni qoplab tur-;gan amnion pardalarining 
yo’ldosh qismidan iborat. Yo’ldoshning ^omila qismi tarkibidagi amnion parda avval bir qavatli 
yassi, keyinchalik esa tcilindrsimon epiteliydan (bu epiteliy amnion 'bo’shliqqa qaragan) va 
xorionning biriktiruvchi to’qimasi tomon davom etuvchi embrional biriktiruvchi to’qimadan 
tashkil topadi. 
Homiladorlik davrida murakkab tarmoqlangan xorion so’r-g’ichlarining qalinroqlari bazal 
plastinkaga, ya’ni bachadon sep-talariga birikadi. Uning mayda shoxchalari qon ichiga erkin bo-
tib joylashadi. (260-rasm). So’rg’ichlar yuzasidagi trofoblast epiteliy siyrak shakllanmagan 
biriktiruvchi to’qimali stromani 
260-rasm. Odam yo’lloshi (,s.
1
xema). 
1 - kinlik tasmachasi; 2 - sariqlik qopi; 3 - kindik arteriyasi; 4 - kindik venasi; 5 - 
amnion: 6-xorion; 7 - xorion so’rg’nchlari; 8 - bachadon devori; 9,10-ona qon tom irlari- 
9 - grteriyalar, 10 - venalar); 11 - qon to’lib turuvchi gemoxorial bo’shliqlar (A. G. 
Knorredan). 
qoplaydi. Homiladorlik davrnga qarab trofoblast epiteliy yaqqol o’zgarishlarga uchraydi. Dastlab 
trofoblast ikki qavatdan: ichki (ostki) hujayralar qavati - tcitotrofoblast (Lan-xans) qavati va 
uning ustini qoplovchi xorial simplast yoki sintcitotrofoblastdan tashkil topadi. Sintcitotrofob-
last tcitotrofoblast hujayralarining birlashib ketishidan vu-judga kelib, u ko’p yadroli 
hujayralardan iborat. Simplast-tcitoplazmasi tarkibida turli fermentlarning ko’pligi ona qoni-dan 
kelayotgan oziq moddalarni qayta ishlashda shu sintcptotrof--oblastning ahamiyati nihoyatda 
muhim ekanligidan dalolat be-radi. 
Simplast yuzasining xuddi nefronning proksimal kanalchala--ri yoki ichak epiteliysi kabi 
hoshiya bilan qoplanganligini ko’rish mumkin. Homiladorlikning ikkinchi yarmida 
tcitotrofoblast yo’-qolib, xorion so’rg’ichlarining yuzasi endi faqat sintcitotrofob-last bilan 
qoplangan bo’ladi (261-rasm). 
Xorion so’rg’ichlarining ayrim qismlarida xorial simplast ham nobud bo’lib, uning o’rnini to’q 
bo’yalish xususiyatiga ega bo’l-gan gialinsimon modda koplaydi. Bu moddaga simplast 

---

421 
parchala-rining mahsuloti deb taxmin qilinadi. So’rg’ichlar stromasiui biriktiruvchi to’qima 
tashkil etadi. 6-8 haftalik homilada bu to’qima fibroblastlar, makrofaglar, retikulin va oz 
miqdorda kollagen tolalaridan iborat bo’ladi. Biriktiruvchi to’qimaning hujayralararo moddasida 
gialuron va xondrotinsul’fat kislo-talarini tutgan glikozolinoglikanlar (mukopolisaxaridlar)' 
borligi aniqlangan. 
Xorial 'plastinkadan so’rg’ychLar stromasiga knndik arteriyasi-^ning shoxlari o’sib kirib, 
kapillyarlarga tarmoqlanadi. Kapil-lyarlar kislorod va oziq moddalarga to’ningan qonni kindik 
to-'mirlari orqali homilaga etkazadi. 
G’1o’ldoshning ona kmsmi. 
G’1o’ldosh ona qismi bachadon shilliq qavatining bazal 
plastinkasidan va uni yo’ldoshning bola qismi bilan bog’lovchi biriktiruvchi to’qimali to’siq 
(septum placetae) hamda qon bilan to’lgan so’rg’ichlararo bo’shliq (laku-nalar)dan iborat. Bazal 
plastinkani bachadon shilliq qavati-ning o’zgarishiga uchragan va xususiy, detcidural hujayralar 
tu-tuvchi biriktiruvchi to’yumali qavat hosil qiladi. Bu yirik, gli-kogenga mo’l detcidual 
hujayralar siyrak shakllanmagan birik-'tiruvchi to’qimaniig kam differentciallashgan 
hujayralaridan vujudga keladi. Bazal plastinkadan xorionga tomon biriktiruv-chi to’qimali 
to’siqlar davom etib, ularning ba’zilari xorion so’rg’ichlariga ham birikishi mumkin. Bunday 
so’rgichlarni 
langar so’rg’ichlar 
deyiladi. 
Septalar va langar so’rg’ichlar yo’ldoshni ayrim bo’laklarga yoki kotiledonlarga bo’lady. 
Bo’lakchalar yo’ldoshning ona qismi-da yaqqol ko’rinadi. 
Lakunalardagi qon oqin tufayli beto’xtov yangilanib turadi. Xonni lakunalarga mushak qavatdan 
keluvchi bachadonning pla-TCentar arteriyalari keltiradi. Bu arteriyalar shoxlanmay, pla-tcentar 
to’siqlar orqaly o’tib, qonni to’g’ridan-to’g’ri lakunalarga quyadi. LakunaLar qonni olib 
ketuvchi platcentar venalar bilan '‘og’langan. Odamning etuk yo’ldoshining shakli yumaloq, 
diametri 15-20 sm, qalinligy 3 sm, og’irligi 500 g atrofida bo’ladi. Yo’l-doshning joylanishi 
bachadon devorining tuxum hujayrasi bilan tshplantatciya qilingan eriga bog’liq. U ko’pincha 
bachadonning ol-dingi va orqa devorida va kamdan-kam yuqori devorida joylasha-di. Ayrim 
holLarda yo’ldosh bachadonning ichki teshigini yopgan holda joylashishi ham mumkin (placenta 
praeri). 
Io’ldoshda qon sekin aylanadi. Har bir kotiledondagi laku-nalarning qon olib keluvchi va qon 
olib ketuvchi o’z venalari '15o’ladi. Eng diqqatga sazovor narsa shuki, lakunalarda oqa-
'yotganona qoni hech qaerda so’rg’ichlar stromasida oqayotgan homila qoni bilan aralashmaydi. 
Xorion so’rg’ichlari lakunalardan oziq moddani olib, pushtdan metabolik 'moddalarni qayta shu 
qonli bo’shliqqa chiqaradi. Bu jarayonda platcenta (xorion) vorsinkasining tuzilmalari muhim 
biologik ^fil’tr vazifasini o’taydi va u ona-bola qoni orasidagi bar’er 
!
(to’siq) ni hosil qiladi. 
Ona va bola qoni orasidagi to’siqni (gemoxorial 'bar’er) xorion so’rg’ichlari ichidagi tomirlar 
endoteliysi, so’rg’ich-lar stromasi, qoplovchi hujayralar, ya’ni tcitotrofoblast hamda 
sintcitrofoblast tashkil qiladi (261-rasm). Bu qavatlar gema-trof oziqlanishda eng muhim 
vazifani bajaradi. 
Io’ldosh ko’p qirrali vazifalarni bajaradi. Yo’ldoshning trofik funktciyasini xorion simplasti ona 
qonidagi oziq modda- 

---

422 
261-oasm Yo’ldosh xorien vorsinkasishshg elektrom mikroftografiyasi (ona va ho-
g’
mila qoii 
orasidagi bar’er). 
t -kovval’ sichshlzst- 2-mikrovorsinkalar: 3-piieaitoz pu^akchalar; 4 - bazal mem5ra,.a
g 
1 -korial’ 
si
'
shlzs
^'_
vorsi
i
nka
g’
stromasin
„
NG
biriktnruvchn t>qimasi. 
larni so’rishi va qayta ishlashi tufayli amalga oshiradi. SHu er-ning o’zida homila qonidagi 
modda almashinish mahsulotlari ona qoniga chiqarib tashlanadi, Io’ldosh orqali ona qonidagi 
kislsk rod bola qonini to’yintiradi, ya’ni yo’ldosh bolaning nafas oli-shini ta’min etadi. Yo’ldosh 
ona qonidagi zararli moddalarning (mikroblar, toksinlar va hokazolarning) bola qoniga o’tishiga 
to’sqinlik qiladi va bu uning himoya funktciyasidir. yo’ldosh 
en-
dokrin funktciyasiga ham ega. 
Uning xorial epiteliysi progeo teron va xoriogonadotropin kabi bir qator gormon-lar ishlab 
chiqaradi. 
Bola tug’ilganidan so’ng yo’ldosh va kindik, suv pardalari ham-da bachadonning tushib ketuvchi 
qavatining zich pardasidan iborat tuzilmalar bachadondan ajraladi. Zich pardaning ajralishi uning 
bazal qavatiga o’tish chegarasida yuz beradi. Bazal qavat bachadon bezlarining saqlanib qolgan 
tub qismlari va detcidual hujay-ralardan tashkil topadi. Bola tug’ilgandan keyingi 2-3 hafta 
ichida bachadon bezlarining qoldiqlari (shilliq pardaning ba-zal qavati) hisobiga bachadonning 
shilliq qavati to’la tiklanadi.