Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

HUJAYRA YUZASINING MAXSUS TUZILMALARI 
Elektron mikroskopik o`rganishlar plazmatik membranani har xil hujayralarda emas, 
balki bir hujayraning o`zida ham murakkab tuzilishga ega ekanini ko`rsatib berdi. Hujayra qobi-
g`ining maxsus strukturalari turli xil bo`lgani uchun hujayraning qaysi qismida joylashganiga 
qarab ular uchta asosiy turga bo`linadi. Bular hujayraning ustki yuzasida, yon yuzasida va bazal 
qismida joylashgan maxsus tuzilmalardir. 
Hujayra ustki yuzasining maxsus tuzilmalari.
Ko`pgina hujayralarning ustki yuzasida 
- apikal plazmatik membrananing mayda o`simtalari bo`lgan mikrovorsinkalar ko`rinadi. 
Ko`pincha mikrovorsinkalar betartib joylashadi. Ingichka ichak jiyakli hujayrasining apikal 
qismidagi mikrovorsinkalar tartibli joylashgan. 
Oddiy mikroskopda mikrovorsinkalar jiyaklar holida ko`rinadi, har bir hujayrada 
mikrovorsinkalar taxminan 3000 ta bo`lib, hujayraning apikal qismi maydonini o`ta 
kattalashtiradi. 
Mikrovorsinkalar murakkab tuzilma hisoblanib, unda yuqorida aytib o`tilgan uch zonani 
(glikokaliks, plazmatik membrana va ichki zonani) farq qilish mumkin (7-rasm). 
Mikrovorsinkaning glikokaliks zonasi nozik ipsimon va donador elementlardan tashkil 
topgan bo`lib, u glikoproteid va glikolipidlardan iborat. Glikokaliks enterotsit mahsuloti bo`lib, u 
sitoplazma qobig`ining tarkibiy qismidir. Plazmatik membrana tarkibida juda ko`p gidrolitik va 
transport ferment sistemalar joylashgan. Bu fermentlar glikokaliks fermentlari bilan bir qatorda 
moddalarning hujayra ichiga o`tishida katta rol o`ynaydi. 
Ichki zona (matriks yoki membrana osti qavati) donachalar, markazda joylashgan 20-40 
parellel mikrofibrillalardan va amorf qismdan tashkil topgan. Mikrofibrillalarning bir uchi 
mikrovorsinkalar uchidagi zich donachada tugab, ikkinchi uchi terminal to`rni hosil qiladi. 
Tadqiqotchilar fikricha, matriks va mikrofibrillalar ba’zi bir moddalarning so`rilishida muhim 
o`rin tutadi. 
Nafas olish (burun bo`shlig`i, traxeya, bronx) va boshqa ba’zi bir a’zolar hujayralarining 
apikal qismida kiprikchalar joylashgan bo`lib, ular harakat qilish qobiliyatiga ega (hujayra 
markazi maqolasiga qarang).