Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

paratgormon 
ishlab chiqariladi va bu gormon qonda 
kal’tciy va fosfar almashinuvini tartybga solib turadi. 
Qonda kal’tciy miqdori kamayganda paratgormon ta’sirida suyak to’qimasidan kal’tciy qonga 
yuvib chiqariladi. Bundan tdsh-qari, qondagi kal’tciy miqdorini bir xilda syqlab turish uchun, 
paratgormon buyrak kanalchalariga ta’sir etib, u erda kal’iiy va fosforni qayta so’rilishini 
ta’minlaydi. 
BUYRAK USTI BEZLARI (GLANDULA SUPRARENALIS) 
Buyrak usti bezlari juft organ bo’lib, u muhim funktciyag’a ega. Har bir buyrak usti bezi 
anatomik jihatdan bitta orgai bo’lsa ham, aslida u ikkita bezning byrlashuvidan vujudga ke-ladi. 
Bu bezning ikki tarkibiy qismi - miya va po’st moddalari tuzilishi va rivojlanishi jihatidan 
mustaqil organlar hisob-lanadi. 
Taraqqiyoti. Bu jarayon embrional hayotning 4-5 haftalarida ichak tutqichi asosining ikki 
yonidagi tcelomik epiteliyda ko’plab qalinlashgan qismlarning paydo bo’lishidan boshlanadi. 6-
hafta-ga kelib, qalinlashgan epiteliy atcidofil tcitoplazmali hujay-ralardan iborat bo’ladi. Bu 
hujayralar 7-haftada mezoteliydan ajraladi va interrenal tanaga aylanadi. Interrenal tana aor-
taning lateral tomonida joylashgan hujayralar massasi hisob-lanadi. Qeyinchalik bu massaga qon 
tomirlar o’sib kiradi va po’st moddaning turli zonalari takomillashadi. Demak, bezning po’stloq 
qismi jinsiy bezlar bilan birga bir manbadan tako-millashar ekan. SHuning uchun ham jinsiy va 
buyrak usti bezla-rining faoliyati uzviy bog’langan. Embrional hayotning to’rtinchi oylariga 
borib, po’stloq moddada tashqi koptokchasimon zonani, o’rta - tutamli zonani va ichki - 
to’rsimon zonani tafovut qilish mumkin. To’rsimon zona mag’iz moddaga yondoshib turadi. 
Po’stloq modda hujayralarining sekretor faoliyati embrional hayotning 12-13 haftalaridan 
boshlanadi. Buyrak usti bezining mag’iz moddasi qorin aortasi sohasidagi simpatik nerv 
tugunlaridan rivojlanadi. Embrionning 6-7 haftalik davrida simpatik nerv tugunlaridan 
simpatoblast hujayralari ajrala boshlaydi. 7-8-haftalarga kelib bo’lg’usi bez miya moddasining 
hujayrala- 

---

298 
179-rasm. Buyrak usti bezn. Ge- 
matoksilii-eezin bilan bo’yalgan. 
06. 10. ok. 10. 
! - kapsula; 2 - po’st moddasi; a - 
koptokchali zona; b - tutamli zona; 
8
- t$rsimon zena, 3 - mag’iz med- 
dag.i; 4 - qon tomirlar. 
ri - xromofinnoblast-lar takomillashib, in-terrenal tana ichiga bo-tib kiradi va bezning miya 
moddasini hosil qi-ladi. Ana shu vaqtga kelib buyrak usti bez-larining kapsulasi ham vujudga 
keladi. Lekin nerv hujayralari to’p-lamlarining buyrak usti bezi ichiga kirish jarayo-ni 
chaqaloqning 4 oylik davrigacha davom etadi. Arteriyalar fibroz kap-suladan o’tib, buyrak us-ti 
bezi parenximasida nihoyatda ko’p sinusoid kapillyarlar to’rini ho-sil qiladi. 
Tuzilishi. Har bir buyrak usti bezi qalin yog’ kletchatkasi bilan o’ralgan. Buyrak usti be-zn 
o’rtasidan kesilgani-da uning ikki qismi: po’st va miya moddalari-ni yaqqol ko’rish mumkin 

---

299 
(179-rasm). Bez tashqa-ridan biriktiruvchi to’-qimali kapsula bilan o’ralgai. Qapsula tarki-bida 
5-6 qavat fibro-blastlar bo’lib, har bir kavat kollagen tolalar bilan ajralib turadi. Kapsula ostida 
po’stloq modda joylashgan. Po’st-loq modda hujayralari juda ko’p miqdorda li-pid kiritmalari 
tutgani uchun bu zona och sarg’ish tusga ega. 
Buyrak usti bezining kapsulasi ostida betartib joylashgan kam takomillashgan (kambial) 
hujayralar yotadi. Bu kambial hujayralar takomillashish natijasida, asta-sekin buyrak usti 
bezining koptokchali zonasiga o’tib, shu erga xos bo’lgan hujay-ralarni hosil qiladi. Qambial 
zona ostida noto’g’ri shaklga ega bo’lgan yirik hujayralar joylashib, ular sinusoid kapillyar 
atrofida doira yoki yarim doira shaklida yotadi. Bu hujayra to’p-lamlari koptokchalarga o’xshash 
bo’lganligi uchun bu zona