Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

REFLEKTOR YOY HAQIDA TUSHUNCHA 
Nerv sistemasining faoliyati asosida reflektor yoy yotadi. U nerv sistemasining morfofunksional 
birligini tashkil qiladi. Reflektor yoy retseptordan boshlanib, effektor bilan tugaydi. Eng oddiy 
reflektor yoy kamida ikki neyrondan tashkil topgan. Birinchi neyronning dendritlari ma’lum 
a’zolarda retseptorlar hosil qilib, neyriti esa orqa miyaning sezish markazlarida tugaydi. 
105- rasm. Oddiy reflektor yoyi 
(sxema). 
1 – sezuvchi nerv hujayrasi; 2 – te-
ridagi retseptor; 3 - sezuvchi nerv 
hujayrasining dendriti; 4 – neyrolem-
ma; 5 - lemmotsit yadrosi; 6 – miye-
lin pardasi; 7 - nerv tolasi bo’g’iqlari; 
8-o`q silindr; 9 – kertik; 10 - sezuvchi 
nerv hujayrasining neyriti; 11 – ha-
rakatlantiruvchi nerv hujayrasi: 12
 
– 
xarakatlantiruvchi 
nerv 
hujayrasi 
dendriti; 13 - harakatlantiruzchi nerv 
hujayrasi neyriti; 11- miyelinli tola; 
15 - effektor; 16 - orqa miya nerv tu-
guni: 17 - orqa miya nervining dorsal 
shoxchasi; 18- orqa ildizcha, 19- orqa 
shoxcha; 20 - oldingi shoxcha; 21 –
oldingi ildizcha; 22- orqa miya 
nervining ventral shohchasi 
(V.G. Yeliseevdan). 

---

171 
Ikkinchi neyron dendritlari orqa miyada birinchi neyron neyritlari bilan sinaps hosil qilib, neyriti 
harakatlantiruvchi nerv oxirlarini (mushak yoki bezlarda) hosil qiladi. Shunday qilib, eng oddiy 
reflektor syda ham impulsni markazga olib boruvchi va markazdan organlarga olib keluvchi 
tuzilmalarni ko`rishimiz mumkin. Aksariyat holatlarda uch yoki undan ko`p neyrondan tashkil 
tongan reflektor yoyini ko`ramiz (105-rasm). Uch neyrondan tashkil topgan reflektor yoyida 
yuqorida qayd qilingan ikki neyronli reflektor yoydan farqli ravishda uchinchi qo`shimcha 
(assotsiativ yoki tutashtiruvchi) neyron ham kirib, u sezuvchi va harakatlantiruvchi neyronlar 
orasida joylashadi. Bu neyron dendritlari sezuvchi neyronning neyriti bilan, neyriti esa 
harakatlantiruvchi neyronning dendriti bilan sinapslar hosil qiladi. Bu oddiy reflector yoylardan 
tashqari somatik nerv sistemasida murakkab refleks yoyi ham farqlanib, u bir necha 
neyronlardan tashkil topgan. Bu reflektor yoyda markaziy nerv sistemasining boshka nerv 
markazlari ishtirok etadi. 
Nerv to`qimasini, xususan, nerv sistemasini o`rganishga rus olimlaridan D. A. T i m o f e- 
y e v, A. N. M i s l a v s k i y, A. S. D o g e l va boshqalar katta hissa ko`shdilar. A. N. 
Mislavskiy nerv tugunlari va nerv oxirlarsning morfologik tuzilishini mukammal o`rgandi. A. S. 
Dogel esa markaziy va periferik nerv sistemasining morfologiyasi bo`yicha chuqur ishlar olib 
bordiki, uning ishlari neyrogistologiya va fiziologiyani rivojlantirishda yorqin iz qoldirdi. 
V. I. Lavrentyev va uning o`quvchilari avtonom nerv sistemasini o`rganib, nerv 
hujayralari orasida sinapslar mavjudligini ko`rsatdilar va sinapslarni o`rganishga asos soldilar. 
Nerv oxirlarini mukammal o`rganishda E. M. Shlyaxtin, A. N. Kolosov va ularning shogirdlari, 
K. A. L a v r o v va N. I. Zazibinlarning xizmati katta. 
T. A. Grigoryeva qon tomirlarning innervatsiyasini o`rgandi va birinchi marta adabiyotga 
qon tomir-to`qima retseptorlari tushunchasini kiritdi. Hozirgi avlod gistologlari zamonaviy 
usullar bilan (elektron mikroskopiya, miqdoriy gistoximiya, radioavtografiya) qurollanib, 
yuqorida qayd qilingan olimlarning ishlarini muvaffaqiyat bilan davom ettirmoqdalar. 

---

172