Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

FIBROBLASTLAR 
Fibroblastlar (lat. fibra - tola, yunon. blastos - kurtak) biriktiruvchi to`qimaning asosiy 
hujayra elementlaridan hisoblanali. Fibroblast yirik (20 mkm ga yaqin) noto`g`ri shakldagi 
hujayra bo`lib, qobig`i bir talay uzun o`simtalar hosil qiladi. Sitoplazma chegarasi faqat elektron 
mikroskopdagina aniq ko`rinadi. Fibroblast sitoplazmasida ikki qism: tashqi-ektoplazma va ichki 
- endoplazma tafovut qilinadi. Ektoplazma faqat gialoplazmadan iborat bo`lib, ochroq bo`yaladi. 
Endoplazma esa yadro atrofidagi hujayra organellari va kiritmalari joylashgan to`qroq bo`yalgan 

---

117 
qismdir. 
Fibroblast yadrosi yirik, cho`zinchoq shaklda bo`lib, o`zida asosan mayda euxromatin 
tutadi. Kam differentsiallashgan fibroblastlar yadrosida bir yoki bir nechta yadrocha uchraydi. 
Hujayra differentsiallanishi davomida yadrochalar yo`qolib boradi. Hujayra sitoplazmasining 
submikroskopik tuzilishi ham differeniiellanish darajasiga bog`liqdir. Kam differentsiallashgan 
fibroblastlarda hujayra organellalari hali unchalik taraqqiy etmagandir. Differentsiallanish 
davomida fibroblastlar sintez qobiliyatiga ega bo`lgan aktiv hujayralarga aylanadi. Sitoplazmada 
juda yaxshi rivojlangan endoplazmatik to`r, Golji kompleksi, mitoxondriyalarni, lizosomalarni 
ko`rish mumkin (71-rasm). Gistoximiyaviy analiz hujayra sitoplazmasida mukopolisaxaridlar 
kompleksi, glikogen, ribonukleoproteid va fermentlar borligini ko`rsatdi. 
71-rasm .Fibroblast hujayrasining bir qismi. Elektron mikrofotogramma. X 8000. 
1-yadro; 2-sitoplazmadagi kollagen tolalar. 
Fibroblastlar sitoplazmasida, asosan, soxta oyoqlarda (psevdopodiylarda) diametri 6-7 
nm m i k r o f i b r i l l a l a r yoki qisqaruvchi ipchalar joylashadi. Hujayra sitoplazmasida 
mikronaychalar ham bo`lib, ularning diametri 20-25 nm ga teng. Mikronaychalar hujayra 
yuzasiniig turg`unligini belgilaydi. Fibroblastlar oddiy sharoitda harakatsiz bo`lib, faqat mu-
ayyan sharoitlardagina harakat qila oladi. Hujayra sitoplazmasi pufakchalarga boy, ular asosan 
hujayra qobig`i invaginatsiyasi hisobiga hosil bo`ladi va pinotsitoz vazifasini bajarishi mumkin. 
Fibroblast sitoplazmasida lipid donachalar, multivezikulyar tanachalar va hatto miyelin 
tuzilmalar ham uchrab turadi. Biriktiruvchi to`qimada turli darajada yetilgan fibroblast 
hujayralari uchrashi mumkin. Ular kam differensiallashgan yosh fibroblastlar, yetuk fibroblastlar 
va fibrotsitlarni o`z ichpga oladi. 
YOSH 
fibroblastlar 
mitoz yo`li bilan ko`payish qobiliyatiga ega 
bo`lib, ularda oqsil sintezi sust darajada bo`ladi. Funktsional jihatdan eng aktiv hujayralar bo`lib, 
ye
tuk fibroblastlar 
hisoblanadi. Ular biriktiruvchi to`qimaning hujayra oraliq moddasini ishlab 
chiqaruvchi asosiy hujayralardir. Bu hujayralar sitoplazmasida fibrillyar oqsillar (kollagen, 
elastin), sulfatlangan va sulfatlanmagan glikozaminoglikanlar, proteoglikanlar sintezlanadi va 
hujayra oraliq muhitiga chiqariladi. Biriktiruvchi to`qimada tolalar va asosiy modda hosil 
bo`lishi, jarohatlarning, yaralarning bitishi va chandiq hosil bo`lishi, to`qimaga tushgan yot 
tanachalar atrofida kapsula hosil bo`lishi - bularning hammasi yetuk fibroblastlar faoliyatining 
natijasidir. 
Fibrotsitlar 
- fibroblastlarning definitiv shakli bo`lib, bu hujayralarda organellalar 
keskin kamaygan bo`ladi. Shu tufayli fibrotsitlarda yuqorida qayd etilgan moddalarning sintezi 
deyarli to`xtaydi. 

---

118 
Ba’zi bir sharoitlarda (masalan, homiladorlik paytida bachadonda) fibroblastlar silliq 
mushak hujayralariga o`xshash bo`lgan 
miofibroblastlarga 
aylanishi mumkin. Miofibroblastlar 
silliq mushak hujayralaridan juda yaxshi taraqqiy etgan endoplazmatik to`r tutishi bilan 
farqlanadi. Va, nihoyat, ma’lum bir sharoitlarda biriktiruvchi to`qimada 
fibroklast 
hujayrala-
rihampaydo bo`lishi mumkin. Bu hujayralar gidrolitik fermentlarga boy bo`lib, ular keragidan 
ortiq hosil bo`lgan hujayra oraliq moddaning yemirilishi va so`rilib ketishida ishtirok etadilar. 
Fibroblast hujayralari embrionda mezenxima hujayralaridan, voyaga yetgan organizmda 
esa o`zak hujayralardan hosil bo`ladi. Dastavval fibroblastlarning boshlang`ich hujayralari dif-
ferentsiallashib, ulardan yosh fibroblastlar, so`ngra esa yetuk fibroblastlar hosil bo`ladi. Yetuk 
fibroblastlar ko`payish va sintez qilish qobiliyatini yo`qotgandan so`ng fibrotsitlarga (definitiv 
shaklga) aylanadilar. Fibroblastlarning boshlang`ich hujayralari ikki xil bo`lishi mumkin deb 
hisoblanadi. Ularning birinchi xilidan qisqa muddat (bir necha hafta) yashovchi va himoya - 
trofik to`qimalarda uchrovchi fibroblastlar, ikkinchisidan esa uzoq (bir necha oylar) yashovchi 
va tayanch to`qimalarda joylashuvchi fibroblastlar takomillanadi.