Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Tuzilishi.
Limfa tuguni loviyasimon shaklga ega bo’lib, kattaligi 0,3–1 dm atrofida 
bo’ladi. Uning qavariq yuzasi orqali olib keluvchi limfatik tomirlar alohida-alohida holda tugun 
ichiga kiradi. Botiq yuzasi esa 
tugun darvoza
si (hylus noduli lymhatici) deb atalib, bu yerdan 
arteriya kiradi va vena hamda olib ketuvchi limfatik tomirlar chiqadi. Limfa tuguni sirtidan 
kollagen tolalarga boy, zich biriktiruvchi to’qimadan iborat kapsula bilan qoplangan (142-rasm). 
Kapsula tarkibida silliq mushak hujayralarining tutamlari ham uchraydi. Ular ayniqsa 
kapsulaning darvoza sohasida ko’p miqdorda bo’ladi. Kapsuladan tugunning ichiga o’zaro 
anastomozlar hosil qiluvchi to’siklar yoki trabekulalar kiradi. Trabekulalar kapsula bilan birlikda 
tugunning biriktiruvchi to’qimali negizini tashkil etsa, limfa tugunining asosini (stromasini) 
retikulyar to’qima tashkil etadi. Bu to’qima o’simtalarga ega yulduzsimon retikulyar 
hujayralardan va ular bilan chambarchas bog’langan retikulyar tolalardan tuzilgan. Ular hosil 
qilgan to’r bo’shliqlarida T-, B- limfotsitlar va mikromuhit hujayralari joylashadi. 
Tugunning darvoza sohasidan o’tadigan kesmasida to’qroq bo’yalgan, chekka joylashgan 
po’stloq (cortex) va ochroq bo’yalgan markaziy mag’iz (medulla) moddalarni ajratish mumkin. 
Po’stloq modda asosan yumaloq va oval tuzilmalardan – limfoid follikulalardan iboratdir. 
Mag’iz modda esa mag`iz tasmalari va ular orasida joylashgan sinuslardan tashkil topgan. 
Po’stloq va mag’iz moddalar chegarasida limfotsitlar tarqoq holda yotadigan oraliq yoki po’stloq 
oldi zona (paracortex) farqlanadi. Asosan T-limfotsitlar joylashishi tufayli bu soha timusga tobe 
yoki T-zona deb ataladi. 
Po’stloq modda
.
Limfoid follikullar po’stloq moddaning asosiy qismini tashkil etadi. Ular 

---

244 
diametric 0,5–1 mm atrofidagi yumaloq yoki oval tuzilmalardir. Bu tuzilmalarning asosini 
reticular to’qima tashkil etib, uning to’rlarida limfotsitlar va mikromuhit hujayralari 
joylashgandir. Har bir follikulda uning tashqi (qoplovchi), o’rta (oraliq) va markaziy qismlari 
farqlanadi. Tashqi va oraliq qismlarda asosan mayda va o’rta limfotsitlar joylashadi. Follikulning 
markaziy qismi ochroq bo’yalib, germinativ yoki ko’payish markazlari (centrum germinale) 
nomi bilan yoritiladi (143-rasm). Bu sohaning turli antigenlar ta’siri ostida o’zgarishi uning 
reaktiv markaz ham deb atalishiga sababdir. Ko’payish markazida mitotik bo’linish qobiliyatiga 
ega bo’lgan limfoblastlar va prolimfoblastlar hamda oz miqdorda mayda limfotsitlar uchraydi.
143- rasm. Limfa tugunining po`stloq moddasi 
Gematoksilin-eozin bilan bo`yalgan. Ob. 1,0. ok. 10. 
1 – kapsula; 2 – trabekula; 3 – limfoid follikula; a) ko`payish markazi; 4 – chekka 
(qirg`oq) sinus; 5 – oraliq sinus. 
Ulardan tashqari, ko’payish markazida ko’p miqdorda makrofaglar va follikulning dendritli 
hujayralari ham joylashadi. Follikullar tarkibiga asosan B-limfotsitlar va ularning hosilasi 
hisoblangan plazmatik hujayralar kiradi. Shu tufayli follikullar suyak ko’migiga tobe yoki B-
zonaga kiritiladi. Ko’payish markazining kattaligi organizmning turli holatlariga qarab o’zgarishi 
mumkin. Organizmga antigenlar tushganda ko’payish markazi kengayib, unda juda ko’p 
miqdorda mitoz yo’li bilan bo’linadigan hujayralar kuzatiladi. Aksincha, organizmning nisbatan 
tinch holatida ko’payish markazlari kichrayib, unda yakka bo’linayotgan limfoblastlar va ozgina 
makrofaglarni ko’rish mumkin. 
Po’stloq va mag’iz moddalar chegarasida joylashgan oraliq zonada T-limfotsitlar 
joylashadi. Po’stloq oldi zonada (parakorteks) T-limfotsitlar uchun maxsus mikromuhit 
yaratuvchi interdigitirlovchi hujayralar uchraydi. Ular T-limfotsitlarning ko’payishi va ishchi 
(yoki effektor) hujayralarga differensiallanishini ta’minlaydi. Parakorteksning muhim 
xususiyatlaridan yana biri unda ko’p miqdorda postkapillar venulalarning bo’lishidir. Bu 
venulalar baland, deyarli silindrsimon endoteliy hujayralari borligi bilan ajralib turadi. Bu 
endoteliy orasidagi yoriqlar orqali T- va B-limfotsitlarning tugun ichiga kiritishi va undan 

---

245 
chiqishi kuzatiladi. 
Mag’iz modda.
 
Follikullardan va po’stloq oldi zonadan tugunning mag’iz moddasiga 
qarab mag’iz tasmalar (chordae medullariae) yo’naladi. Bu tasmalar retikulyar to’qima to’rlari 
orasida yotgan B-limfotsitlar, plazmatik hujayralar va makrofaglardan tashkil topgan bo’ladi. 
Ularning orasida B-limfotsitlar uchun mikromuhit yaratuvchi dendritli hujayralar ham uchraydi. 
Mag’iz tasmalarda asosan B-limfotsitlar va ulardan hosil bo’lgan plazmotsitlar bo’lishi tufayli 
tasmalar suyak ko’migiga tobe yoki B-zona deb hisoblanadi. Tasmalar o’zaro bir-biri bilan 
anastomozlar hosil qiladi. Tasmalar ichidan endoteliy hujayralari orasida yoriqlari bo’lgan qon 
kapillyarlari o’tadi. Sirtidan esa tasmalar yassilashgan, endoteliy hujayralariga o’xshab ketuvchi 
retikulyar hujayralar bilan qoplangan bo’lib, ular limfa suyuqligi oquvchi sinuslarning devorini 
hosil qiladi. Mag’iz moddada tasmalar tashqi tarafdan sinuslar bilan o’ralgan holda yotadi.