Ilm ziyo zakovat

inflyatsiya 
darajasi (baholarning o‛sish sur’ati) 
deb ataladi. Makroiqtisodiy modellarda 
inflyatsiya darajasi quyidagicha ifodalanishi mumkin:
π=
 , 
bunda: 
 – 
yillik inflyatsiya sur’ati;
P 
- joriy yilning narxlar indeksi;
P-
1 - o‛tgan yilning narxlar indeksi.
Inflyatsiyani miqdoran o‛lchash uchun makroiqtisodiyotda «70-miqdor 
qoidasi» deb atalgan usuldan ham foydalaniladi. Bu usul narxlarning barqaror 
o‛sishi sharoitida inflyatsiya darajasi necha yilda ikki baravarga oshishini 
aniqlash imkonini beradi. Buning uchun 70 ni yillik inflyatsiya darajasiga 
bo‛lish kifoya: 
Baholar ikki martaga jshishi uchun zarur yillar soni = 
 
Misol uchun, yillik inflyatsiya darajasi 7 % ga teng bo‛lsa, taxminan 10 
yilda baholar ikki martaga oshadi, ya’ni, (70:7 = 10).
Real YaMM va jamg‛armaning necha yildan so‛ng ikki marta oshishini 
hisoblash zarur bo‛lgan hollarda ham «70-miqdor qoidasidan» foydalaniladi. 
Talab inflyatsiyasi
 
iqtisodiyotda talab keskin oshib ketishi va uni ishlab 
chiqarishning real hajmi bilan qondirish mumkin bo‛lmay qolgan sharoitlarda 
kelib chiqadi. Ya’ni, to‛liq bandlilikka yaqin sharoitda iqtisodiyotning ishlab 
chiqarish imkoniyatlari o‛sib borayotgan yalpi talabni qondirolmaydi. Ortiqcha 
talab esa real tovarlar bahosining ko‛payishiga iqtisodiy bosim beradi va talab 
inflyatsiyasi kelib chiqadi. Yoki, oddiy so‛zlar bilan aytganda, «haddan ziyod 
pullar haddan kam tovarlarni ovlaydi». Talab inflyatsiyasini keltirib 
chiqaruvchi asosiy sabablar aholining ish bilan to‛liq bandligi va ish haqining 
oshib borishi hisoblanadi. Demak, inflyatsiya talab, taklif, ish bilan bandlik, 
baho, ishlab chiqarish sur’atlari kabi ko‛pgina omillarga bog‛liq.
Iqtisod pasayish holatida bo‛lganda mamlakatda jami talab oshsa, ishlab 
chiqarish hajmi ko‛payadi, ishsizlik kamayadi, baho darajasi esa deyarli 
o‛zgarmaydi yoki kam miqdorda o‛zgaradi. Baho o‛zgarmasligining sababi 
shundaki katta hajmdagi bo‛sh turgan mehnat va xom ashyo resurlarini shu 
o‛zgarmas bahoda ishga tushirish mumkin bo‛ladi. Chunki, ishsiz yurgan kishi 
ish haqini oshirishni talab qilmaydi, uning uchun ishga yollanishning o‛zi 
kifoya hamda qo‛shimcha stanok sotib olishga hojat yo‛q.
Bundan tashqari, baho ishchi kuchini to‛la ish bilan bandligiga erishishdan 
oldin ham oshishi mumkin. Ya’ni, ba’zi sanoat korxonalarida bo‛sh turgan 
resurs va zaxiralarni ishlab chiqarishga ertaroq to‛liq jalb qilinadi, natijada ular 
talabning o‛sishiga mos ishlab chiqarishga, taklifga erisha olmaydi. Talab, 
taklifdan ko‛payib ketadi, natijada baho yana osha boshlaydi.

---

153