Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

 
V. Sarflarning vazifa jihatidan tasnifi 
Hozirgi  zamonda  davlatning  jamiyatdan  roli  va  ahamiyati  ancha  oshdi.    Davlat 
bajaradigan vazifalar: ichki (huquqiy - huquq-tartibotni saqlash, jamoa havfsizligi; iqtisodiy, 
madaniy,sotsial,  ekologik  va  boshqalar),  tashqi  (tashqi  xavfdan  himoya,  xorijda  faoliyat 
ko’rsatadigan jamiyat va uning a’zolarini manfaatini himoyalash, xorij davlatlari va halqaro 
tashkilotlar  bilan  amaliy  hamkorlik  qilish  va  boshqalar)  vazifalardir.    Iqtisodiy,  moliya 
statistikada  va  boshqa  fanlarda  davlatning  ko’p  qirrali  vazifalarini  4,8,21  va  boshqa  katta 
guruh (klass)ga ajratish qabul qilingan.  
1.  Umumiy  tusdagi  davlat  xizmatlari.  Bu  umumbyudjet  faoliyati,  kadrlar  siyosati, 
tovar va xizmatlarni markaziy holda xarid qilish va ta’minoti, tashqi munosabatlar, mudofa, 
jamoa tartibi va davlat xavfsizligi. 
2. Ijtimoiy hizmatlar. Bularga bilim olish, sog’liqni saqlash, sotsial sug’urta va sotsial 
ta’minot, uy-joy va kommunal xizmati, sanitariya xizmati, madaniy va dam olish faoliyatini 

---

 
102 
tashkil etish. 
3.  Iqtisodiyotga  davlatning  aralashuvi.  Bu  vazifa  oldingilar  (1-2)  bilan  bevosita 
bog’langan holda, ulkan va ko’p qirralidir. Xozirgi bozor tizimi ko’p hollarda ziddiyatlarga 
boy.  Bozor  kuchli  yaratuvchanlik  imkoniyatiga  ega  bo’lib  xo’jalik  yuritishni  samarali  olib 
borishga  iqtisodiy  undaydi.  Ammo  20-30-yillarning  tajribasi  shuni  ko’rsatdiki,  bozor 
to’lasincha  o’zini-o’zi  tartibga  solish  qobiliyatini  birmuncha  yo’qotdi,  bozor  bilan  bog’liq 
bo’lgan muayyan «sotsial-xarajatlar» ham mavjud (ishsizlik, moliyaviy va iqtisodiy inqiroz, 
aholini  daromad  va  mulkiy  tabaqalashuvining  kuchayishi  va  boshqalar).  Bundan  tashqari 
davlat  bozor  mexanizmining    o’rnini  olishi  yoki  to’ldirishini  taqozo  qiladigan  xo’jalik 
faoliyatining sohalari (fundamental fan, maorif, sog’liqni saqlash) ham mavjud. 
Bunday  holatlarning    mavjudligi  bozor  va  davlat  mexanizmlaridan  birgalikda, 
foydalanishni  taqozo  etadi.  Tajribalar  va  nazariy  ishlanmalar  natijasida  yaratilgan  qoidaga 
e’tiborsizlik  yomon  oqibatlarga  olib  kelishini  Rossiya  iqtisodiyotini  1992-1998  yillar 
davridagi  isloh  qilinishida  ko’rish  mumkin.  Bu  erda  iqtisodiyotni  tartiblashtirishda  davlat 
o’rnini  uyushgan  jinoyatchilik  egalladi,  chunki  bu  davrda  davlat  iqtisodiyotga  deyarli 
aralashmay qo’ygandi.  
Davlatning  iqtisodiyotdagi  rolini  yanada  oshib  borishini  quyidagi  statistika  
raqamlarida ham ko’rish mumkin. Agar  XIX asrning oxirlarida davlat sarflarini YaIMdagi 
salmog’i  jahon  bo’yicha  o’rtacha  8,3  %  (AQShda  4,0  %)  bo’lgan  bo’lsa,  keyinchalik  bu 
daraja XX asrning 20 inchi yillarida rivojlangan davlatlarda 15,4, 60-yillarda 27,9, 80-yillar 
boshida 42,6% ga teng bo’lgan. Londonda nashr qilinadigan, «Ekonomist» jurnalida chop 
etilgan  «Davlatning  kelajagi»  ilmiy  maqolada  jahon  bo’yicha  davlat  sarfi  YaIMga 
nisbatan  kelajakda  o’rtacha  50,0%    atrofida  bo’lishi  taxmin  qilinmoqda.  Davlat 
boshqaruvi  sektorida  millionlab xodimlar  band, nomoliyaviy  va  moliyaviy  aktivlarining 
ko’lami  va  hamda  shu  sektorda  hosil  qilinayotgan  YaIMning  salmog’i  yildan-yil  oshib 
bormoqda. 
Demak, davlatni iqtisodiyotga  faol aralashuvisiz hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti 
na yashay oladi, na  normal harakat qiladi va rivojlanadi. 
4. Davlatning boshqa vazifalari. Bu  vazifalar ham iqtisod bilan bevosita bog’liq: 
davlat kreditini boshqarish, transfertlarni amalga oshirish  va boshqalar. 
XVFning  1986  yildagi  qo’llanmasida  davlat  boshqaruvi  sektorining  asosiy 
vazifalari tasnifi  BMTning 1993 yildagi MHT-93 dagi KFOGU (davlat boshqaruvining 
maqsadlar  bo’yicha  umumiy  vazifalari  tasnifi)ga  mos  tushadi.  BMT  dagi  OESR 
etakchiligida  maxsus  xalqaro  ishchi  guruhi  (unda  XVF  ham  qatnashmoqda)  bu  tasnifga 
biroz  o’zgartirishlar  kiritish  to’g’risida  maslahatlarni  o’tkazmoqda.  Qayta  ko’rib 
chiqiladigan  tasnifnomada moddalar (kategoriyalar) MHT-93 bilan to’la mos tushadigan 
bo’ladi.  Bunda  amaldagi  moddalar  ichida,  tarkibida  «Ilmiy  tadqiqotlar  va  tajriba 
konstruktorlik ishlanmalari» bo’limining alohida hisobini yuritish va yangi modda  «atrof 
muhitni muhofaza qilish» ni  kiritish ko’zda tutilmoqda.