Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

Kapital  sarflar. 
Davlat  byudjeti  sarfining  qismi  bo’lib  innovatsiya  va  investitsiya 
faoliyatini  ta’minlashga qaratilgan sarflar. Bu sarflar asosiy kapital, zahiralar, er, nomoddiy 
aktivlar,  qimmatbaho  buyumlar  sotib  olishga  qaratilgan  sarflarni,  hamda  boshqa  kapital 
sarflarni  o’z  ichiga  oladi.  Harbiy  qurilish  maqsadlariga  va  harbiy  texnikani  sotib  olish 

---

 
89 
sarflari kapital sarflar tarkibiga kiritilmaydi. 
 
Kredit  olish    minus  qarzni  to’lanishi  (sof  kredit  olish)
  XVFning  amaldagi 
standartlarida  davlat  byudjetining  sarflari  tarkibiga  sof  kredit  olish  ham  kiritiladi  va 
byudjetning  saldosi  (defitsiti  yoki  profitsiti)ini  hisoblashda  e’tiborga  olinadi.  Davlat 
byudjetining  saldosi  (davlat  daromadlari+grantlar)-(davlat  sarflari  +  sof  kredit  olish). Agar 
saldo musbat bo’lsa davlat byudjeti- faol byudjet, manfiy bo’lsa-difitsitli byudjet deyiladi. 
 
Xukumat  va  iqtisodiy  tizimning  faoliyatiga  muhim  tavsifni  yig’ma  holda  berishda 
davlat  byudjetining  saldosini  absalyut  summasi  va  nisbati  darajasi  YaIM  yoki  YaMD  ga 
nisbatan hisoblangan ko’rsatkichidan foydalaniladi. 
Ma’lumki, davlat byudjetining defitsiti (profitsiti) moliyalashtiriladi, moliyalashtirish 
hajmi  defitsit  (profitsit)ning  teskari  ishoradagi  hajmiga  teng.  Moliyalashtirish  manbalari 
(ichki  va  tashqi)  keyingi  paragrafda  ko’riladi.  Davlat  byudjeti  defitsitining  yig’ilgan 
summasi-davlat kreditidir (qarzidir). U davlat boshqaruvi sektorining milliy iqtisodiyotning 
boshqa  sektorlari  (rezidentlar)  va  xorij  davlatlari,  xalqaro  tashkilotlar  va  boshqalar 
(norezidentlar)  oldidagi  rasmiy  e’tirof  etilgan,  qoplanmagan  majburiyatlaridir.  Bu  qarzlar 
keyinchalik  to’lanishi  zarur  yoki  o’zaro  kelishuvlarga  muvofiq  muddatsiz  qarzlar  sifatida 
qayta rasmiylashtirilishi mumkin. Ba’zan, qisman yoki to’laligicha, ba’zi bir qarzlardan voz 
kechilishi ham  mumkin. Davlat boshqaruvi sektorodagi kichik sektorlarning o’zaro qarzlari, 
statistikada  alohida  o’rganilishiga  qaramasdan,  davlat  qarzlari  tarkibiga  (kreditga) 
kiritilmaydi. 
O’zbekiston  Respublikasida  davlat  byudjetining  ijrosini  nazorat  qilishni  Moliya 
vazirligi va uning xududiy moliya organlari amalga oshiradi. Buning uchun turli darajadagi 
byudjetlarga  mablag’larni  tushushi  to’g’risida  soliq,  bojxona  organlaridan,  davlat  maqsadli 
jamg’armalarni  taqsimlovchi  organlaridan  hisobotlar  olinadi.  Byudjet  mablag’larini 
oluvchilardan  byudjetdan  ajratilgan  mablag’larni  tushumi  va  sarflanishi  to’g’risida 
hisobotlar tushadi, banklardan esa byudjet mablag’larining  xarakati to’g’risida ma’lumotlar 
olinadi.  Davlat  byudjetining  ijrosi  to’g’risida  umumlashtirilgan  yakuniy  ma’lumotlar, 
Moliya  vazirligi  taqdimi  asosida,  Vazirlar  mahkamasida,  yilning  har  choragida  ko’rib 
chiqiladi. 
Davlat  byudjeti  to’g’risidagi  statistika  ma’lumotlari  nazorat  funktsiyasini  bajaradi. 
Ular  orqali  davlat  faoliyatining  moliyaviy  asosi-daromadlar,  umumdavlat  ehtiyojlarini 
qondirilishi-sarflar  bo’yicha  qonunda  ko’zda  tutilgan  maqsadlarni  bajarilishi  o’rganilib 
boriladi.  Buning  uchun  davlat  va  nodavlat  moliya  nazorati  ishlari  olib  boriladi.  Bunda 
moliya nazoratining shakllari va usullari keng qo’llaniladi.