Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

–—“
I
V
d
V
d
V
d
A
X
X
X
X




















 
 
Hayotni  sug’urtalash  tariflarini  hisoblashning  uslublari  ommaviy  xarakterga  ega 
bo’lib,  turli  xil  muddatlarga  va  turli  yoshdagi  aholi  guruhlari  uchun  amalga  oshiriladi. 
Yuqorida  keltirilgan  formulalarni  qo’llanilishi  hisoblarni  murakkablashtiradi.  Amaliy 
faoliyat  uchun  kommutatsion  sonlar  jadvallari  ishlab  chiqilgan.  Ularda,  netto-stavkani 
aniqlash  uchun  zarur  bo’lgan,  o’lim  jadvalidan  olingan  ko’rsatkichlar,  diskont 
ko’paytuvchilari va hisoblangan ko’rsatkichlar (kommutatsion sonlar) beriladi. Jadvallar 
ma’lum  yoshgacha  yashash  va  o’lim  holatlarini sug’urtalash uchun tuziladi  (8.4 va  8.5-
jadvallarga  qarang).  Hisoblashlar  qulay  bo’lishi  uchun  javdallar  bitta  jadvalga 
birlashtirish mumkin. 
Bizning  misolimiz  uchun  ma’lum  yoshga  etib  yashashning  netto-stavkasini 
hisoblaymiz, buning uchun 8.4-jadvaldagi kommutatsion sonlardan foydalanamiz. 
29
,
90
100
28283
25538
40
43
40
3




D
D
E
 so’m 
 
 
 
8.4-jadval 
Ma’lum yoshga etib yashashga doir kommutatsion sonlar  
(i = 3% yillik bo’yicha) 
 
Yoshi 
«X» yoshgacha 
etganlar soni 
 
I
x
 
Diskont 
ko’paytuvchisi 
 
V
n
=1/(1+i)
n
 
Kommutatsion 
sonlar ko’rsatkichi  
D
x
 = I
x
 ∙ V
n
 
Kommutatsion sonlar 
summasi N
x
 = 
D
X
n
1

 
0 
100000 
— 
100000 
2894912 
1 
98218 
0,97087 
95360 
2794942 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
20 
96773 
0,55367 
53583 
1396943 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
40 
92246 
0,3066 
28283 
589505 
41 
91872 
0,2976 
27341 
561222 
42 
91473 
0,2890 
26436 
533881 
43 
91046 
0,2805 
25538 
507945 
44 
90588 
0,2724 
24676 
481907 
45 
90096 
0,2644 
23825 
433410 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
50 
87064 
0,2492 
19859 
346215 
 
90,324  so’m  soni  bilan  bir  oz  farqlanishi  kommutatsion  sonlarni  yaxlitlanganligi 
bilan izohlanadi. 
M
x
 - kommutatsion sonlarning summasi jadvalning oxiridan asta-sekin to’plangan. 
8.5-jadvaldan  foydalanib  uch  yil  muddatga  bir  yo’la  to’lanadigan  netto-stavkani 

---

 
199 
hisoblaymiz: 
8.5-jadval  
O’lim holatiga doir kommutatsion sonlar  
(i = 3% yillik) 
Yoshi «X» 
yil 
O’ladiganlar soni 
d
x
 
Diskont 
ko’paytuvchisi 
V=1/(1+i)
n+1
 
Kommutatsion 
sonlar 
C
x
 = d
x
 ∙ V
x+1
 
Kommutatsion 
sonlarning summasi  
M
x
 =

 C
x
 
0 
1782 
0,97087 
1730 
15674 
1 
185 
0,9405 
174 
13944 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
20 
145 
0,5379 
78 
12888 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
40 
374 
0,2976 
111 
11103 
41 
399 
0,2890 
115 
10992 
42 
427 
0,2805 
120 
10887 
43 
458 
0,2724 
125 
10757 
44 
492 
0,2644 
130 
10632 
45 
528 
0,2567 
136 
10502 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
. . . 
50 
735 
0,2218 
163 
9770 
 
223
,
1
28283
346
28283
10757
11103
 ;
40
43
40
40
3
1









D
М
М
А
D
M
M
A
X
X
X
x
n
 so’m 
 
D
40
 - kommutatsion son 8.4-jadvaldan olinadi. 
O’lim holati uchun umrbod sug’urtalashda bir yo’la to’lanadigan netto-stavka 8.4 
va  8.5  kommutatsion  jadvallarning  ma’lumotlar  asosida  quyidagi  formula  bilan 
aniqlanadi: 
 
           Bizning  misolimizda  40  yoshdagi  shaxc  uchun  bir  yo’lalilik  stavka  quyidagiga 
teng bo’ladi: 
3925
,
0
28283
11103
40
40
40



D
М
А
 so’m sug’urta summasining har bir so’midan. 
Demak, har 100 so’mdan mijoz 39,25 so’m to’lashi kerak. 
Bir  yo’la  to’lanadigan  stavkalarni  yillik  yoki  davriy  badallarga  almashtirish 
mumkin.  Yillik  stavkani  aniqlaganda  foizli  daromadni  va  yil  davomidagi  o’lim  riskini, 
ishlab  chiqaruvchi  badallar  sonini  kamayishini  hisobga  olish  zarur.  Hisoblar 
kommutatsion sonlar jadvallari asosida olib boriladi. 
Umrbod  sug’urtalashning  o’lim  holatida  yillik  badal  (yilning  boshida)  hamma 
yillik badallarning hozirgi qiymatini muddati uzaytirilganlik koeffitsientiga nisbati bilan 
aniqlanadi.  Muddati  uzaytirilganlik  koeffitsienti  har  1  so’mdan  olinadigan  yillik 
badalning  hozirgi  qiymatini  ifoda  etadi.  Boshqacha  aytganda,  yillik  stavka  bir  yula 
to’lanadigan  stavkani  muddati  uzaytirilganlik  koeffitsientiga  nisbatiga  teng.  Buni 
quyidagi ko’rinishda ifodalash mumkin: 
X
X
X
X
X
X
D
M
D
N
D
M
d


:
 
X
X
Х
D
М
А


---

 
200 
N
x
 va M
x
 - 8.4 va 8.5-jadvallardan olingan kommutatsion sonlar. 
Yillik stavkani aniqlaymiz: d = 11103 / 589505 = 0,01883. Sug’urta summasining 
har bir so’midan olinadigan yillik badal 1,883 tiyinga teng. 
Hayotni  ma’lum  muddatga  (vaqtinchalik  sug’urtalash)  sug’urtalashning  yillik 
stavkasini hisoblash uchun quyidagi formula ishlatiladi: 
d
M
M
N
N
X
X t
X
X t





 
Bizning misolimiz uchun yillik stavka quyidagiga teng bo’ladi: 
d
M
M
N
N








40
43
40
43
11103
10757
589505
507945
346
81560
0 0044139
,
 
yoki yillik stavka sug’urta summasining har 100 so’midan 0,44 so’mga teng. 
Hayotni  sug’urtalash  bo’yicha  shartnoma  aralash  sug’urtalash  bo’yicha  tuzilishi 
mumkin, ya’ni bunda sug’urta mas’uliyatining bir necha turi birlashgan bo’ladi: ma’lum 
yoshgacha  yashash  bo’yicha,  o’lim  holati  bo’yicha  va  salomatlik  yo’qotish  holati 
bo’yicha. Sug’urtalashning har bir turi o’zining sug’urta fondiga va xizmat narxiga ega. 
Shuning  uchun  aralash  sug’urtalash  bo’yicha  netto-stavkaning  miqdori  sug’urtalash 
shartnomasiga kiruvchi risklarning netto-stavkalarining yig’indisi kabi aniqlanadi.