Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

7.3. Qimmatli qog’ozlarni umumlashtiruvchi  
ko’rsatkichlari 
 
Aktsiyalar  sotish  (kurs  bo’yicha),  haqiqiy,  nominal,  emission  qiymatlarda  va 
haqiqiy narxlarda ifodalanadi.  
Aktsiyani  nominal  qiymati  (R
n
)  emitentni  nizomdagi  kapitalini  uning  chiqargan 
aktsiyalari  soniga  nisbati  bilan  aniqlaniladi.  Emission  qiymati  nominaldan  past  bo’ladi. 
Aktsionerlik  jamiyatlari o’z  xodimlariga  chiqargan  aktsiyalarini  30  foizigacha  chegirma 
bilan sotish huquqiga ega. Sotish (bozor) qiymati talab va taklif asosida vujudga keladi. 
Bulardan  tashqari  aktsiyalar  haqiqiy  qiymatga  egadirlar.  Bu  ko’rsatkich  dividend 
summasini kerakli bo’lgan foydalilik darajasiga bo’lish orqali aniqlanadi. 
Kerakli  (minimal)  foydalilik  darajasi  (KFD)  risksiz  foydalilik  darajasi  va  risk 
uchun  to’lov  yig’indisidan  iborat.  Birinchi  ko’rsatkich  odatda  davlat  obligatsiyalarining 
foiz  stavkasiga  teng  deb  olinadi.  Risk  darajasi  beta  miqdori  bilan  baholanadi.  Bu  o’zi 
birjadagi  butun  aktsiyalar  bo’yicha  foydalar  va  aniq  aktsiya  foydasi  o’rtasidagi  chiziqli 
bog’lanish burilmasini burchagi tangensiga tengdir. Masalan, risksiz foyda darajasi 20% 
tashkil qilsa, beta miqdori - 1,2; qimmatli qog’ozlarning umumbozor o’rtacha foydalilik 
darajasi 35 foizga teng deylik. U vaqtda kerakli (minimal) foydalilik darajasi teng: 
KFD =20+1,2 (35 - 20) = 38% 
Endi  aktsiyaning  haqiqiy  qiymatini  hisoblash  mumkin  AHQ  =  D:KFD.  Masalan, 
dividend  summasi  200  so’m,  aktsiyaning  joriy  bozor  qiymati  1000  so’m  bo’lsin.  Bu 
erdan AHQ = 526 (200:0,38) so’m. Ko’rinib turibdiki, aktsiyaning haqiqiy qiymati sotish 
qiymatidan  deyarli  ikki  baravar  past.  Xulosa  -  mavjud  aktsiyalarni  tezlik  bilan  sotish 
kerak. 
Amaliyotda  dividendlar  o’sish  yoki  pasayishi  mumkin.  Agarda  dividendlarning 
o’sishi mo’ljallansa yoki aniqlansa AHQ quyidagi formula bilan hisoblaniladi. 
Р
КФД
Р
Д
АХK
о



)
1
(
  
 
 
 
bu erda R - yillik ko’zda tutilgan o’sish sur’ati. Masalan, aniq bo’lishicha kelgusida har 
yil o’rtacha dividend 17 foizga ortadi. Bunda: 
AXQ = 
200 1
017
0 38
017
200
117
0 21
234
0 21
1114
(
, )
,
,
,
,
,






 so’m. 
Bunday  payta  aktsiyalar  sotib  olinsa  maqsadga  muvofiqdir.  Qimmatli  qog’ozlar 
bozorida aktsiyalarning haqiqiy narxi (AXN) ham aniqlanadi. AXN aniqlashda quyidagi 
formuladan foydalanamiz 

---

 
180 
ÀÕÍ
Ä
Ê ÔÄ
Ð
Ï
N



1
,  
 
 
 
bu  erda:  D
1
  –  birinchi  yil  oxirida  kutiladigan  foydada  dividendlar  xissasi;  P  –  foyda 
summasi; N – aktsiyalar soni. 
Fond  birjalari  ko’rsatkichlari  dinamikasini  o’rganishda  indeks  metodi  keng 
qo’llaniladi. Hisoblanadigan indekslar, amaliyotda birja indekslar deb nom olgan. Birja 
indekslarining  an’anaviy  indekslardan  farqi,  ular  faqat  dinamikani  xarakterlab 
qolmasdan, balki o’rtacha darajalarga ham baho beradi. 
Aktsiya  baholari  bo’yicha  an’anaviy  indekslar  quyidagi  formulalar  bilan 
hisoblanadi. 
Bitta aktsiya bo’yicha    
Guruh aktsiyalari bo’yicha  
       
0
1
K
K
p
P
P
i

 
 
 
 
0
1