Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

7.2. Qimmatli qog’ozlar statistikasi ko’rsatkichlari 
 
Qimmatli  qog’ozlar  statistikasi  ko’rsatkichlari  tizimi  qimmatli  qog’ozlar  bozori 
hajmi, muomalasi, daromadliligi va umumlashtiruvchi ko’rsatkichlardan tashkil topadi.  
Bozor xajmini xarakterlovchi ko’rsatkichlarga qo’shiladi: 
1.
 
Fond  birjalari  soni.  Bu  ko’rsatkich  mamlakat  bo’yicha  hisoblanadi  va  aniq 
paytga bo’lgan birjalar sonini xarakterlaydi. 
2.
 
Listingga  kiritilgan  emitentlar  soni.  Bu  ko’rsatkich  har  bir  birja  bo’yicha 
hisoblanadi, chunki har bir birjaning emitentlarni listingga kiritish talabi har xil. 
3.
 
Chiqarilgan  qimmatli  qog’ozlar  soni  –  jami  va  shu  jumladan  qimmatli 
qog’ozlarning turlari bo’yicha. 
4.
 
Chiqarilgan 
qimmatli 
qog’ozlar  qiymati.  Bu  ko’rsatkich  qimmatli 
qog’ozlarning  nominal  qiymati  (R
N
)  ularning  soniga  (N)  ko’paytirish  bilan 
aniqlanadi. 
5.
 
Qimmatli qog’ozlarning turlari va emitentlar bo’yicha tarkibi. 
6.
 
Joylashtirilgan qimmatli qog’ozlar soni, qiymati va turli kesimlardagi tarkibi. 
7.
 
Qimmatli  qog’ozlarni  birlamchi  sotishdan  olingan  mablag’  –  bu  ko’rsatkich 
investorni  haqiqiy  sotib  olish  bahosi  sotib  olgan  qimmatli  qog’ozlar  qiymati 
xarakterlaydi. 
8.
 
Qimmatli qog’ozlar bozoridagi taklif va talabni hajmi, miqdori va tarkibi. 
9.
 
Talabni taklif bilan qondirilishi ko’rsatkichi. Bu ko’rsatkich taklifni (miqdor va 
qiymat) talabga bo’lish bilan aniqlanadi. 
10.
 
Qimmatli  qog’ozlar  bozorini  kapitalizatsiyasi  –  bu  muomalada  bo’lgan 
qimmatli qog’ozlar sonini ularni bozor qiymatiga ko’paytmasi. 
11.
 
Tuzilgan  birja  bitimlari  soni  va  sotilgan  qimmatli  qog’ozlar  miqdori  (natural 
ko’rsatkichlarda, dona). 
12.
 
Qimmatli qog’ozlarni sotish bo’yicha oborot – bu birja bitimlarida ko’rsatilgan 
summalar yig’indisi. 
13.
 
Qimmatli qog’ozlar bozorining rivojlanish darajasi ko’rsatkichi – birja oboroti 
hajmini yalpi ichki maxsulotga yoki davlat byudjeti daromadlariga nisbati bilan 
hisoblanadi. 
Qimmatli qog’ozlar bozorini statistik tahlilida baholi qiymat ko’rsatkichlari muhim 
rol  o’ynaydi.  Ularga  qimmatli  qog’ozlarni  nominal  taklif,  talab,  bozor,  o’rtacha, 
integrallashgan  baholari  kiradi.  Nominal  baho  odatda  emitent  tomonidan  aniqlanadi. 
Masalan,  aktsiya  bo’yicha  ustav  fondini  chiqarilgan  aktsiyalar  soniga  nisbati  bilan 
aniqlanadi,  taklif  qilinadigan  baho  sotuvchilar  takliflarida  keltiriladi,  talab  bahosi  esa 
odatda  sotib  olish  arizalarida  keltiriladi.  Ko’rsatilgan  talab  va  taklif  baholarda  hech 
qachon bitim tuzilmaydi, chunki ular mo’ljal vazifasini bajaradi. 
Bulardan  tashqari  birlamchi  bozor  bahosi  (yoki  emission  baho)  mavjud.  Bu  baho 
joylashtirish bahosi deb ham yuritiladi. Qimmatli qog’ozlar bozorida qirqish, anderrayter, 
sotib olish guruhi, qoplash, ochish va yopish baholari ham uchraydi. 
Qirqish  bahosida  (yoki  gollandcha  auktsion)  emitent  eng  past  baholarni  o’rnatadi 
va  u  bo’yicha  o’ziga  kerak  xajmda  qarzli  qimmatli  qog’ozlar  joylashtiriladi.  Bu  sxema 
odatda  davlat  qimmatli  qog’ozlar  bozorida  qo’llaniladi.  Anderrayter  bahosi  bilan 
anderrayter  qimmatli  qog’ozlari  joylashtiriladi.  Qoplash  bahosi  obligatsiyalarda 
qo’llaniladi. Agarda obligatsiya belgilangan muddatda qoplansa qoplash bahosi nominal 

---

 
175 
bahoga  teng  bo’ladi.    Qimmatli  qog’ozlarda  fond  bozorlarini  ochish  va  yopish  baholari 
ustidan ham kuzatish amalga oshiriladi. 
Qimmatli  qog’ozlar  bozor  bahosi  (qimmatli  qog’ozlarning  kurs  qiymati  ham 
deyiladi)  bilan  sotiladi  va  sotib  olinadi.  Bozor  bahosi  talab  va  taklifga  bog’liq.  Talab 
yuqori  bo’lsa  bozor  bahosi  oshib  boraveradi.  Talabning  o’zgarishi  qimmatli  qog’ozlar 
bo’yicha  to’lanadigan  daromadga,  emitentning  istiqboli  va  obro’yiga,  reklama  sifati  va 
h.k.larga bog’liq. 
Statistikada davrlar uchun o’rtacha baho quyidagi formula bilan hisoblanadi:  
 
 
bu erda 
r
i
 – i
 kun uchun qimmatli qog’oz bahosi
; q
i
 – i
 kun uchun bitim xajmi (sotilgan 
dona yoki ming dona).  
Ma’lumki davlat obligatsiyalari partiyalar bilan chiqariladi. Bunday paytda har bir