Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

Leveredja ko’rsatkichlari
. Ular quyidagilar bo’linadi: 
1. Qarz majburiyatlari darajasi: 
Ê
¡ àðç  ì àæáóðèÿò ëàðè  
Àêò èâëàð ¢èéì àò è
ÊÌ Ä

 
2. Shaxsiy kapital multiplikatori: 
Ê
Àêò èâëàð
Ø àõñèé êàï èò àë 
ÊÌ

 
3. Foiz to’lovlarini  qoplash koeffitsienti. Bu ko’rsatkich foiz va soliq to’languncha 
foyda summasining foiz-to’lovlariga nisbati bilan aniqlanadi. 
Ê
Ôî èç âà ñî ë袠ò ¤ ëàí ãóí ãà ¢àäàð ô î éäà ñóì ì àñè 
Ôî èç ò ¤ ëî âëàðè 
ÊÊ

 
4.  O’zgarmas  to’lovlarni qoplash  koeffitsienti. Bu  ko’rsatkichni quyidagi  formula 
bilan hisoblaymiz. 
 
Ê
Ôî èç âà ñî ë袠ò ¤ ëàí ãóí ãà ¢àäàð ô î éäà ñóì ì àñè + ëèçèí ã ò ¤ ëî âëàðè
Ôî èç ò ¤ ëî âëàðè + Ëèçèí ã ò ¤ ëî âëàðè 
ÊÊ

 
 
Korxona  moliyaviy  faoliyati  va  barqarorligini  o’rganshda  yuqorida  ko’rib 
chiqilgan ko’rsatkichlardan tashqari yana bir qancha koeffitsientlar qo’llanadi. 

---

 
262 
1.  Moliyaviy  barqarorlik  koeffitsienti.  Bu  ko’rsatkich  umumiy  kapitalni  (shaxsiy 
va  qarzga  olingan)  balans  passivlaridagi  valyuta  umumiy  summasiga  bo’lish  bilan 
hisoblanadi. 
2.  Korxonaning  avtonomligi  (mustaqilligi)  darajasi,    shaxsiy  mablag’larning 
umumiy  mablag’larga  nisbati  bilan  o’lchanadi.  Bu  ko’rsatkich  bilan  bir  qatorda 
korxonaning moliyaviy ozodligi ko’rsatgichi ham aniqlanadi. Moliyaviy bog’liq emasligi  
(ozodligi)  darajasi  qarzga  olingan  mablag’larning  o’z  mablag’lariga  nisbati  bilan 
hisoblanadi. 
3.  Manyovrlilik  koeffitsienti.  Ushbu  ko’rsatkichni  korxona  va  tashkilotning 
shaxsiy aylanma mablag’larini shaxsiy kapitalga bo’lish yo’li bilan aniqlaymiz. 
4. Asosiy va shaxsiy kapital nisbati koeffitsienti: 
капитал
Шахсий
Асосий
   
активлар
 
номоддий
капитал
 

 
5. Qarz va shaxsiy  kapital nisbati koeffitsienti. Qarzga olingan kapitalning shaxsiy 
kapitalga  nisbati  bilan  aniqlanadi.  Bu  ko’rsatkichning  oshishi  korxonaning  moliyaviy 
ahvoli  yomonlashib  borayotganligidan  dalolat  beradi  va  teskari.  Bu  ko’rsatkich, 
moliyaviy risk koeffitsienti ham deb ataladi. 
Êç
¢àðç êàï èò àë 
ø àõñèé êàï èò àë
  =  
¢àðç êàï èò àë 
àêò èâëàð ñóì ì àñè 
 :  
àñî ñèé êàï èò àë 
àêò èâëàð ñóì ì àñè

:
 
 
æî ðèé àêò èâëàð 
àñî ñèé àêò èâëàð 
 :  
ø àõñèé àéëàí ì à êàï èò àë 
æî ðèé àêò èâëàð
 :  
ø àõñèé êàï èò àë
ø àõñèé àéëàí ì à êàï èò àë
:;
 
6. Mutloq likvidlilik darajasi. 
Ê
Ï óë ì àáëà¨ëàðè + ¢èì ì àò ë蠢î çëàð
¡ èñ¢à ì óääàò ëè ¢àðçëàð
Ì Ë

 
7.  O’z  aylanma  mablag’lari  bilan  ta’minlanish  koeffitsienti.  Bu  ko’rsatkich,  o’z 
oborot mablag’larining aylanma aktivlarga nisbati bilan aniqlanadi. 
8. Doimiy aktivlar indeksi: 
Àéëàí ì àäàí  ò àø ¢àðè àêò èâëàð
Êàï èò àë âà çàõèðàëàð
 
9.  Korxona  mol-mulkining  real  qiymati  koeffitsienti.  Bu  ko’rsatkichni  asosiy 
mablag’lar, xom-ashyo va materiallar, tugallanmagan ishlab chiqarish summasini aktivlar 
qiymatiga bo’lish orqali hisoblaymiz. 
Yuqorida keltirilgan ko’rsatkichlarni ayrimlarini 10.8-jadval ma’lumotlari asosida 
hisoblaymiz. 
Birinchi  navbatda  tez  sotiladigan  aktivlar  summasi  aniqlanadi.  Ularga-pul 
mablag’lari,  otgruzka  qilingan  tovarlar,  debitorlik  qarzlari  kiradi.  Bu  ko’rsatkich  yil 
boshida  3220  ming  so’mni  (2360+660+200)  tashkil  qilgan  bo’lsa,  yil  oxirida  esa-2860 
ming so’mni (2300+220+340) tashkil qildi. 
2. Likvidli mablag’lar: 
Yil boshida 2360+660+200+4440=7660 ming so’m  
Yil oxirida 2300+220+340+4280=7140 ming so’m. 
3. Qoplanishi kerak bo’lgan qarz summasi: 
 yil boshida 2180+440+660=3280 ming so’m 
yil oxirida 2360+500+700=3560 ming so’m 

---

 
263 
4. Likvidlilik koeffitsienti: 
yil boshiga 
98
,
0
3280
3220



K
 
 
yil oxriga 
80
,
0
3560
2860



K
 
5. Qoplash koeffitsienti: 
34
,
2
3280
7660


K
K
   
 
 
01
,
2
3560
7140


K
K
 
10.8-jadval 
Sanoat korxonasi bo’yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan 
№ 
Ko’rsatkichlar 
Joriy yil 
 
 
Yil boshi 
Yil oxiri 
1  
Pul mablag’lari 
2360 
2300 
2 
Otgruzka qilingan tovarlar 
660 
200 
3 
Debitorlik qarzlari 
200 
340 
4 
Tovar-moddiy qiymatlar 
4440 
4280 
5 
Qisqa muddatli ssudalar 
2180 
2360 
6 
Ishchi va xizmatchilarga ish haqi bo’yicha 
qarzlar 
440 
500 
7 
Kreditorlik qarzlari  
660 
700 
 
Bajarilgan  hisob-kitoblar  shundan  dalolat  bermoqdaki,  yil  oxirida  yil  boshiga 
nisbatan  aktivlar  summasi  520  (7760-7140)  ming  so’mga  kamaygan,  qoplanishi  kerak 
bo’lgan  qarz  esa  -  280  ming  so’mga  (3560-3280)  oshgan.  Bu  o’zgarishlar  natijasida, 
likvidlilik koeffitsienti 18 punktga pasaygan. 
Biz  moliyaviy  holat  va  barqarorlikni  xarakatlovchi  ko’rsatkichlarning  bir  qismini 
ko’rib  chiqdik,  xolos.  Bizning  fikrimizcha,  aynan  ko’rib  chiqilgan  ko’rsatkichlar 
respublikamiz  korxona  va  tashkilotlarining  moliyaviy  holat  va  barqarorligini  tahlil 
qilishda qisman bo’lsa ham qo’llanadi.