Ilm-fanning ta’rifi. Ilm-fan tadqiqot faoliyati sohasi sifatida

Ma’no tushunchasining tahlili. Tushunish inson faoliyatining ma’nolarini tushunish va ma’no hosi lqilish tarzida kelishi mumkin. Tushunish boshqa odamning «ma’nolar olami»ga kirib borish, uning fikrlari va o’y-kechinmalarini tushunib yetish va ularni talqin qilish bilan bog’liq.Tushunish – ma’noni qidirish demak, zero, faqat ma’noli narsanigina tushunish mumkin. Mazkur jarayon o’zaro aloqa, muloqot va dialog sharoitlarida odir bo’ladi. Tushunishnio’z-o’zini tushunishdan ajratish mumkin emas. U til stixiyasida sodir bo’ladi.
Ma’no tushunish muammosini hal qilishda muhim ahamiyatga ega. Ma’no – tildagi iboralar (so’zlar, gaplarvash.k.) mazmunining sinonimigin0a emas, balki murakkab, ko’p qirrali hodisa. M. Xaydeggerning fikricha, ma’no birinchidan, harqanday qilmish, xulq-atvor, amal «nimaga» va «nimauchun» sodir etilganini nazarda tutishikerak. Ikkinchidan, ma’no yo’nalishga ega, ya’ni uni maningdir pirovard maqsadi (hayot mazmuni, tarix mazmunivah.k.).
Ma’no hosil qilish jarayonlari ob’ektiv tarzda an’analar, rasm-rusumlar, urf-odatlar va ramzlar sohasida sodir bo’ladi va tilda ifoda etiladi. Gadamerning ta’biri bilan aytganda, u bizda, bizning hozirgi dunyomizda zohir. Madaniy merosning uzluksizligini ta’minlovchi an’ana qamrovli ma’no universumiga reallik baxsh etadi.
Tushunishning ishtirokisiz muomalani davom ettirish, harakatlarni muvofiqlashtirish, anglanilgan xatti-harakatni amalga oshirish va ta’sir o’tkazishning imkoni yo’q. Tushunsh keng ko’lamdagi fanlar (psixologiya, filologiya, filosofiya, sotsiologiya, tarix) tomonidan tadqiq etiladi. Tushunish muammosi bilan maxsus shug’ullanadigan germenevtika fani mavjud.
Tushunishning o’ziga xos alohida xususiyati shundan iboratki, inson o’zi tahlil qilayotgan narsa va hodisalarning ichki murakkab aloqalari, bog’lanishlarini aniq sezadi. Oldin mexanik ravishda o’zlashtirilgan, hatto ma’nosi anglanilmagan ma’lumotlar, sababiy bog’liqliklar tushunish tufayli mantiqan muayyan tartibga, birxil mantiqiy tizimga keltirilishi mumkin. Masalan, matematik nazariyani dalillash, formulalarni, tabiatshunoslik bilimlarini tushunish xuddishutariqa kechadi.
Inson hodisalarning mohiyatini va o’zaro bog’liqliklarini mantiqiy vositalarsiz aniq his qilaoladi. Bunda hodisa individning maqsadi bilan uyg’unlashib ketadi, uning maqsadga muvofiq aks etishini ta’minlaydi. Jumladan, boshqa kishining xulqini, uning fikri va harakat motivinit ushuna oladi. Ijtimoiy madaniyat, tarixiy voqealar, obidalar, yozma yodgorliklar mohiyatini individ xuddi shu asnoda tushunib yetadi. Hayvonlar tabiati, hodisalar to’g’risidagi taassurotlar bilan hozirgisining o’zaro o’xshashligini tez tushunish imkonini beradi.
Matnni «ma’naviy madaniyatning moddiylashtirilgan ifodasi» deb tushunishdan kelibchiqib, matnlarda ob’ektivlashgan sub’ektiv ma’nolarni predmetlashtirish, «ularorqali odamlarning ovozlarini eshitish» va ular yordamida o’tgan zamonlar, boshqa madaniyatlarning «ruhi»ga kirib borishi jtimoiy-gumanitar bilimning muhim metodologik muammosidir.
24

1^Қаранг: Философия и методология науки. Под редакstией В.И.Купstова.- Москва, АСПЕКТ ПРЕСС, 1996, 30 бет

2^ Qаrаng: P.V.Аlееksеv, А.V.Pаnin. Filоsоfiya. Univеrsitеtskiy kurs. – Mоskvа, 2003 yil, 188-189 bеtlаr.

3^БорН. Атомнаяфизика ичеловеческое познание. – Москва, 1961 г., стр 114.

4^БройлЛуиде. По тропамнауки. – Москва, 1962 г., стр. 164-165.

5^ВернадскийВ.И. О науке. – Дубка, 1997 г., стр. 414.

6^Қаранг: Философия. Университетскийкурс. – Москва, 2003 г., стр. 175-176.

7^Қаранг: Арипов М. Информатика ва ҳисоблаш техникаси асослари -Т.: Университет, 2001. -306 б.

8^Ғофуров Б., Ҳидиров К. Интернет ва миллат манфаати / Халқ сўзи, 2005, 13 май

9^ Qаrаng: P.V.Аlееksеv, А.V.Pаnin. Filоsоfiya. Univеrsitеtskiy kurs. – Mоskvа, 2003 yil, 188-189 bеtlаr.

10^БорН. Атомнаяфизика ичеловеческое познание. – Москва, 1961 г., стр 114.

11^БройлЛуиде. По тропамнауки. – Москва, 1962 г., стр. 164-165.

12^ВернадскийВ.И. О науке. – Дубка, 1997 г., стр. 414.

13^Қаранг: Философия. Университетскийкурс. – Москва, 2003 г., стр. 175-176.

14^ Винер Н. Кибернетика и общество. –М.: Наука, 1991.-С.620

15^ Попов Л. Информаstиология и информаstионная политика. -М.: Луч, 1999. -С.27

16^ Эшби Р. Массовая информаstия: стратегия и тактика потребления. -М.: Дело, 1993. –С.469

17^ Моль С.Информаstионное воздействие в современном мире. –М.: Крқмский мост, 2004. –С. 484.

18^ Свитич Л.П. Соstиальная информаstиология. -М.: Алгоритм, 2000. –С.250

19^ Тураев Б. Информаstионное свойство пространства и времени // Естествознание и философия. III международнқй семинар. – Санкт-Петербург: 1992. – С.64.

20^Фалсафа қомусий луғат. -Т.: Шарқ, 2004. –Б.40.

21^ Бирюков Б.В. Кибернетика и методология науки. – М.: Наука, 1994. – С.315.