―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
121 
www.academiascience.uz
биргаликда, қимматли белгиларни танлаб олишга ва шу билан бир қаторда 
коррелятив хусусиятларни ѐритиб беради. 
Ўсимликтупида 
биринчи 
ҳосил 
шохнинг 
жойлашиш 
ўрни 
тезпишарликнинг морфологик белгиси деб эътироф этилади. Олимларнинг 
фикрича, ўсимлик тупида ҳосил шохнинг эрта пайдо бўлиши, унинг 
меваларининг ҳам эрта пайдо бўлишига ва пишиб етилишига олиб келади. 
Шунинг учун биринчи ҳосил шохининг жойлашиш ўрни билан тезпишарлик 
орасида боғланиш аксарият ҳолларда ижобий кечади. Яъни, биринчи ҳосил шох 
жойлашиш ўрни қанчалик пастда бўлса, кўсакларнинг пишиб етилиши ҳам 
шунчалик тезлашиб, ўсимлик тезпишар ҳолатга ўтади. 
Бу борада кўплаб олимларнинг олиб борган илмий изланишларида 
таъкидлаб ўтилган бўлиб, морфологик белгиларидан биринчи ҳосил шох 
тезпишарликнинг асосий коррелятив белгиси сифатида қаралади (Тер-
Аванесян, 1945, 1954;Мауер, 1954; Калонтаров, 1966; Симонгулян, 1980). 
Бу борада фикр юритиш қанчалик мураккаб ва қийин бўлишига қарамай 
биринчи ҳосил шох билан тезпишарлик орасидаги корреляцияни ўрганиб 
чиқдик. Ўсимликларнинг пишиш кунини аниқлашда адабиѐтлардакелтирилган 
манба бўйича биринчи кўсакнинг очилган куни ҳисобга олинди(Тер-Аванесян, 
1954; Симонгулян 1980). 
Юқоридаги фикир ва мулохазалардан келиб чиққан холдаБухоро-6 
навидан ҳосил қилинган биотип ажратма гуруҳларидан 2018 йил 2, 3 ва 6-гуруҳ 
ўсимликларида биринчи ҳосил шохининг жойлашиш 
ўрни билан 
тезпишарлилик орасида деярли боғланиш мажуд эмаслиги, қолган гуруҳларда 
эса кучсиз, ўртача салбий корреляция намоѐн бўлганлиги аниқланди. 2019 
йилда эса 3 ва 5-гуруҳ ажратмаларида боғланиш деярли бўлмаганлиги, 1 ва 6-
гуруҳлар кучсиз ва 7-гуруҳ ажратмасида эса ўртача салбий корреляция вужудга 
келганлиги кузатилди (расм).
Наманган-77 навидан ўрганилган гуруҳ ажратмаларда ҳам биринчи ҳосил 
шохнинг жойлашган ўрни билан тезпишарлик орасидаги боғланишлар ўрганиб 
чиқилди. 2018 йил 7-гуруҳда белгилар орасида корреляция коэффициенти r
2
=0 
кўрсаткич билан умуман боғланиш бўлмаганлиги кузатилган бўлса, 2019 йил 
ушбу гуруҳ ўсимликларида корреляция коэффициенти r
2
=-0,31 кўрсаткич билан 
белгилар орасидаги боғланиш ўртача салбий ҳолатда кечди. Шу қаторда барча 
қолган гуруҳларда ҳам ҳар икки йилда кучсиз, ўртача корреляция кузатилди. 
Кўпайсин навида эса ҳар икки йиллик олинган натижалар ўрганилаѐтган 
белгилар орасида кучсиз, ўртача салбий корреляция коэффициенти 
мавжудлигини кўрсатди. 

---