Ilm-fan rivojiga hissa qo'shgan kashfiyotchi olimlar va ixtirochilar hayoti

IMOM AL-BUXORIY

• Al- Buxoriy 810-yil 20-iyulda Buxoro shahrida tug’ilgan. Boshqa ko’pgina olimlardan farqli o’laroq al-Buxoriy tug’ilgan sana aniq ko’rsatilishiga sabab shuki uning otasi Ismoil o’z davrining ilmli odamlaridan bo’lib, o’g’lining tug’ilgan kunini o’z qo’li bilan yozib ketgan qog’oz ishonchli qo’llarda qolgan edi. Yoshligidanoq otasi o’lib, onasining tarbiyasida qoladi. U o’n yoshidan boshlab o’z yurtidagi turli rivoyatchilardan eshitgan hadislarini, shuningdek, Abdulloh ibn al-Muborak va Vakiy kabi olimlarning hadis to’plamlarini mutola qilib, yodlagan.
• Imom al-Buxoriy hayotining ko’p qismi xorijiy ellarda, musofirchilikda o’tadi.
• Imom al-Buxoriy nafaqat yirik olim, balki o’zining go’zal hulq-atvori, odamoxunligi, muruvvatliligi, hikmatliligi va beqiyos sahovatliligi bilan boshqalardan ajralib turgan. U zehni o’tkirligi va yodlash qobiliyatining kuchliligi bilan ham xalq orasida g’oyat shuhrat qozongan. Manbalarda  al-Buxoriyning 600 mingga yaqin hadisni yod bilgani qayd qilingan.

• Imom al-Buxoriy avlodlarga boy va qimmatli ilmiy meros qoldirgan bo’lib, ularning soni 20 dan ortiq. Ularning ichida eng mashhuri – “Al jome al-sahih”. Uning yaratilganiga 1200 yil bo’ldi, o’shandan beri u islom ta’limotida Qur’ondan keyin ikkinchi o’rinda turadi va muhim manba sifatida baholanib kelinmoqda. Bu asarning 1325-yilda ko’chirilgan sakkiz jilddan iborat go’zal bir nusxasi hozir Istambulda saqlanmoqda. Bu kitobda nima yaxshi, nima yomon, nimadan o’zini tiymoq lozimligi haqida hozirgi jamiyatimiz ahli, ayniqsa, yosh avlod uchun katta tarbiyaviy ahamiyatga ega yo’l-yo’riqlar, pand-nasihat va o’gitlar aks ettirilgan.
• Imom al-Buxoriy xorijdan qaytgach, o’z vatani – Buxoroda ko’plab shogirdlariga hadis ilmidan saboq berish bilan mashg’ul bo’ladi. Lekin bir kuni Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy olimdan huzuriga kelib “Al jome al-sahih” va “At-tavorix” kitoblarini o’qib berishni talab qiladi. Lekin al-Buxoriy bormaydi. Shunda amir shaharni tark etishini buyuradi. Shundan keyin  al-Buxoriy Samarqandning Xartang qishlog’ida o’z shogirdlari va qarindosh urug’larinikida yashaydi. Keyinchalik esa og’ir kasalga chalinib, 870-yil 1-sentabrda 60 yoshida vafot etadi va shu yerda dafn qilinadi.

Hakim at-TERMIZIY