Ilm-fan rivojiga hissa qo'shgan kashfiyotchi olimlar va ixtirochilar hayoti

Nisbiylik nazariyasi haqida qo'shimcha  

Albert Eynshteynning 1905-yilda yaratgan Nisbiylik nazariyasi haqida gapirishdan oldin 

uning dastlabki ilmiy asari shu yilda nashr etilganini aytish o’rinli. U 1905-yilda 

yorug’likni tashkil etuvchi zarralar-fotonlar nazariyasi maqolasini e’lon qildi. Olim o’z 

hayotini 35 yil nisbiylik nazariyasiga baxshida qildi. XIX-asrning fiziklari ixtiyoriy fizik 

hodisasi Nyuton qonunlariga bo’ysunishi mexanik jarayonlarga kelib tekshirish mumkin 

deb hisoblashar edilar. Biroq fanning rivojlanishi klassik mexanika qonunlari tasavvuri 

bilan mos kelmaydigan bir qancha hodisalarni kashf qilishga olib keldi. Klassik 

mexanikada asosan olam fazosiga yer absolyut qo’zg’almas hisoblanadi. Binobarin 

klassik bexanikada tezliklarni qo’shisah qonuniga binoan yorug’likning tarqalish tezligi 

(C=3*108m/s) sistemasida yorug’likning tezligi C hamma yo’nalishlarda bir xil va 

o’zgarmasligi ma’lum. Eynshteyn klassik mexanikada fazo va vaqt tushunchalarini qayta 

ko’rib chiqdi hamda 1905-yilda Nisbiylik nazariyasini yaratdi. Nisbiylik nazariyasi asosan 

tabiatda yuz beradigan o’zaro ta’sir uzatilishining maksimal tezligi yorug’likning 

vakumdagi tarqalish tezligiga teng ekan. U nazariyani juda sodda misollar bilan 

ifodalaydi. Masalan, “agar siz go’zal qiz bilan 1 soat vaqtingizni o’tkazsangiz siz uchun 1 

soat 1 daqiqadek tuyuladi. Agar 1 daqiqa qizigan tosh ustiga o’tirsangiz 1 daqiqa siz 

uchun 1 soatdek tuyuladi. Mana shuni Nisbiylik deyishadi.” Bu nazariya hayotiy 

misollarga, hodisalarga boy va bu misollani inkor etib bo’lmaydi.  

Yaqinda Albert Eynshteynning 100 yoshli yubileyi nishonlandi. Bu kechada uning qilgan 

ishlari qayta chuqurroq o’rganildi.  

Albert Eynshteynning qilgan ishlari klassik mexanikada katta burulish yasadi. Uning 

nomi asrlar osha fizika manbalarida qolgay. Biz esa uni yanada yaxshiroq bilishga, 

uning ishlarini o’rganishga harakat qilaveramiz!  

 

 

 

 

 

 

 

 

---