Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

расмийлаштиришнингасосланганлиги ва тўғрилигини назорат қилиш билан
бевосита боғлиқ. Текширув жараёнида моддий бойликлар камомадининг
инвентаризацияўтказмасдан ваинвентаризациянатижалари бўйичакорхона
раҳбаринингқарори(
буйруқ,фармойиш)қабулқилинмасдансарф-
харажатларга
ёки айбдоршахсларзиммасигаолибборилган ҳолатларйўқлигини аниқлаш
зарур.
«Инвентаризациянатижасидааниқланган мулкларкамомади ваошиқча
чиқишинибухгалтерликҳисобидааксэттириш васолиққатортиш тўғрисидаги
Низом»
"
гамувофиқбарчакамомадваошиқчачиқишҳолатларисолиққатортиш
билан боғлиқ.Шунинг учун аудитор ҳар бир ҳолатни алоҳида синчиклаб
текшириши лозим.Масалан,мазкур «Низом» га мувофиқ инвентаризация
натижасида ошиқча чиққан товар-
моддий заҳиралар бухгалтерлик ҳисобида
қуйидагитартибдааксэттирилади:
Кам чиққан ТМЗ ҳақиқий таннархи (
баланс қиймати)бўйича ҳисобдан
ўчириш:
Дебет9220–«Бошқаактивларнингчиқими»счёти
КредитТМЗҳисобгаолинадигантегишлисчёт(
1010-
1090)
Агар баҳолаш натижасида кам чиққан ТМЗ нинг бозор баҳоси
(
ундириладиган сумма)ҳақиқий (
баланс)баҳосидан юқори бўлса,олинган
даромадбухгалтерликҳисобидақуйидагичааксэттирилади:
а)ТМЗнингбозорбаҳосига
Дебет9430-
«Бошқаоперационхаражатлар»счёти
Кредит9220–«Бошқаактивларнингчиқими»счёти.
б)айбдоршахсёкимоддийжавобгаршахсданундирилишилозим бўлган
бозорбаҳосига
Дебет4730-
«Моддийзарарниқоплашбўйичаҳодимларнингқарзлари»счёти
Кредит9430-
«Бошқаоперационхаражатлар»счёти
"
УшбуНизом¡
збекистонРеспубликасиМолияВазирлиги,ДавлатСолиšКомитетиваМеµнатва
аµолини ижтимоий µимоя šилиш вазирлигининг šарори билан тасдиšланган ¡
збекистон
Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 23 июл 2001 йилда 1054-
раšам билан р¢йхатга
олинганва2август2001йилданкучгакирган.

---

в)ТМЗ лар ҳақиқий (
баланс)қиймати ва айбдор шахслар ёки моддий
жавобгаршахсларданундириболинишилозим бўлгансуммаўртасидагифарқ
суммага
Дебет9220-
«Бошқаактивларнингчиқими»счёти
Кредит9330-
«Ундирилганпения,жаримавабурдсизликтўлови»счёти
Олинган даромадлар суммаси солиққа тортиладиган базага қўшилиб,
умумийтартибдасолиққатортилади.
Шунингдек,амалдагиқонунчиликкамувофиқмоддийресурсларнингтабиий
камайишнормасидоирасидагикамомадитаннархга,нормаданошганқисмиэса
айбдор шахслар зиммасига олиб борилади.Шунинг учун айбдор шахслар
зиммасига олиб борилдиган камомад суммаларининг асосланганлигини
аниқлаш табиийкамайишданкўрилганйўқотишларниҳисоб-
китобқилишнинг
тўғрилигинитекширишгабоғлиқ.Айбдоршахсларзиммасигаолиббориладиган
камомадларни баҳолашнинг,ҳамда айбдор шахс зиммасига олиб борилган
вақтдагиҳисобвабозорбаҳосиўртасидагифарқниаксэттиришнингтўғрилигини
ҳамтекширишкерак.
Айбдор шахслар аниқланмаган ёки айбдор шахслардан ундириб олиш
имкони бўлмаган (
уларнинг айибдорлиги суд томонидан рад қилинган)
вақтларда камомадларни корхона зарарига олиб бориш тартибига риоя
қилинишинитекшириш зарур.Бундааудиторайбдоршахсларйўқлигиҳақида
ёзмадалилисботларга(
далолатномалар,баённомалар,даъвоаризалари,суд
қарориваш.ў.)эгабўлишикерак.
Аудитор бундай муомалаларни бухгалтерия ҳисоби счётларида акс