Ilimiy basshi: B. Xojanov

3.Quramali máselelerdi sheshiw metodlarin jetilistiriw máseleleri.
Birinshi klass oqiwshilari ápiwayi máselelerdi úyrenip alǵannan keyin quramali máselelerge óte baslaydi.
Arifmetikalıq máselelerdi 2 túrge bóliw múmkin.
a) bir arifmetikalıq ámel menen sheshiletuǵın ápiwayı máseleler;
b) eki hám onnan artıq ámeller menen sheshiletuǵın quramalı máseleler.
Hár qıylı ápiwayı máselelerdi sheshiw protsessinde oqıwshılar arifmetikalıq ámellerdiń mánisin túsinip, qaysı jaǵdayda qaysı ámeldi qollanıw múmkinligin bilip aladı. Arifmetikalıq ámellerdi qollanıwda quramalı máselelerdi sheshiwge áste-aqırın ótip baradı.
Arifmetikalıq máselelerdi sheshiw arqalı qurılıstı, xojalıq hám mádeniyatın, mámlekettiń qurılıs mádeniyatın, awıl-xojalıǵı, islep shıǵarıw baǵdarındaǵı jetiskenlikler menen tanısıp baradı.
Máseleler sheshiw arqalı oqıwshılar jazba hám awız eki esaplaw qabiletin, quramalı máselelerdi sheshiw arqalı bolsa sanlı formulalardı ózlestiriw qabiletin rawajlandıradı.
Arifmetikalıq máselelerdi sheshiwde arifmetikalıq ámellerdiń qásiyet hám nızamlarınan paydalanıladı.
Másele sheshiw izbe-izliginde tómendegilerdi ámelge asırıw kerek:
1. Máseleni tańlawdı úyreniw hám onı óz betinshe oqıy alıw.
2. Máseleni dáslep analiz qılıw, belgilini belgisizden, kereklini kerek emesten ajıratıw, berilgen menen izlenip atırǵanlar arasında baylanıs ornatıw.
3. Máseleni qısqasha jazıw uqıplılıǵı.
4. Ápiwayı máselelerdi sheshiwde ámel tańlawdı tiykarlap beriw hám quramalı másele analizin ámelge asırıw, keyin sheshiw jobasın dúziw.
5. Sheshimdi orınlaw, onı oqıtıwshı talabına sáykeslendirip dápterge yamasa taxtaǵa jazıp másele sorawına juwap beriw.
6. Másele sheshimin teksere alıw.
Máselen, 2-klassta máselelerdi hár qıylı jol menen sheshiw usınıs etiledi. «Eki awıldan bir-birine qarama-qarsı eki oqıwshı shıqtı. Birinshi oqıwshı 4 km/saat penen, ekinshi oqıwshı 3 km/saat penen júrdi. Eger eki oqıwshı ushırasaman degenshe 2 saat waqıt ótken bolsa, bul awıllar arasındaǵı aralıq qansha?» Bul máseleni eki sanlı formula jazıwında beriw múmkin.
x=(4+3)*2 hám x=4*2+3*2
ekewin sheshiw arqalı kóbeytiwdiń qosıwǵa salıstırǵanda bólistiriw nızamı durıslıǵına isenim payda etedi.
«Qansha kóp hám neshe ese kóp». «Qansha kem hám neshe ese kem» sıyaqlı gáplerdiń mánisin arifmetikalıq ámellerde qollanadı.
Máseleler sheshiwde dáslep berilgenler hám izlenip atırǵan sanlar hám olar arasındaǵı baylanıstı anıqlaw kerek.
Ápiwayı máseleler qosındı, ayırma hám qaldıqtı tabıwǵa baylanıslı bolıwı múmkin.
1. Predmetler kópliginiń qosındısın tabıwǵa baylanıslı.
2. Bir zattan ekinshisin ayırǵanda qansha qalıwına baylanıslı.
3-4. Ayırmanı biliwge baylanıslı.
a) bir zat ekinshisinen qansha úlken;
b) biri ekinshisinen qansha kem.
Ápiwayı máselelerde berilgenler arqalı izlenip atırǵanın tabıw, kerisinshe izlengen san arqalı berilgenin tabıw múmkin. Bunday ámellerdi orınlaw óz-ara keri ámeller delinedi.
1. Oqıwshı 4 qızıl hám 3 kók bayraq tayarladı. Oqıwshı qansha bayraq tayarlaǵan?
Máselede qosındını tabıw talap etiledi.
1. Oqıwshı 7 bayraq, sonnan 3 ewi kók bayraq tayarlaǵan. Neshewi qızıl bayraq?
Máselede 1-qosılıwshını tabıw talap etiledi.
2. Oqıwshı 7 bayraq tayarladı, sonnan 4 ewi qızıl, bir neshewi kók bayraq, qansha kók bayraq tayarlaǵan?
Máselede ekinshi qosılıwshını tabıw talap qılınadı.
Kóbeytiwge hám bóliwge baylanıslı da óz-ara keri máseleler dúziw múmkin. Ápiwayı máselelerdi sheshiwde quramalılıǵına qarap tómendegilerge bóliw múmkin.
a) ózleriniń uqıplılıqları menen sheshiletuǵın máseleler;
b) ápiwayı pikirlew menen sheshiletuǵın máseleler;
v) mazmunında «qansha kóp», «qansha kem» sorawların óz ishine alatuǵın máseleler.